ید چیست و چه کاربردهایی دارد؟

کشف ید به طور اتفاقی در اوایل قرن نوزدهم انجام شد. در سال 1811، برنارد کورتوا، شیمیدان فرانسوی، در حین استخراج نمک های سدیم لازم برای تولید باروت، بخار بنفش غیرمعمولی را مشاهده کرد که از خاکستر جلبک دریایی تیمار شده با اسید سولفوریک به وجود می آمد. امروزه، ید دارای طیف شگفت انگیزی از کاربردها در صنایع مختلف است. در این مقاله می آموزیم خواص ضدعفونی یدوفور و ید در صنایع گوناگون کدام است و فرق یدوفور با ید چیست؟ در ادامه، به معرفی برخی از کاربردهای ید می پردازیم.

---

همچنین بخوانید:

♣ آشنایی با مواد شیمیایی صنعتی

♣ آشنایی با انواع مواد ضدعفونی کننده؛ کاربردها، مزایا و معایب

---

ید چیست؟

ید عنصری، یک ماده خاکستری، بلوری و غیرفلزی است که به گروه عناصر هالوژن تعلق دارد. هالوژن ها – که شامل کلر، برم و فلوئور هستند – عناصر بسیار واکنش پذیر هستند، بنابراین ید همیشه به عنوان ترکیبی با ماده دیگری مانند فلز استفاده می شود. هنگامی که حرارت داده می شود، کریستال های ید تبخیر یا تصعید می شوند و به گازی بنفش رنگ تبدیل می شوند. ید به مقدار کمی در نمک و نیترات سدیم و به صورت یون در اقیانوس ها وجود دارد. ید برای بسیاری از اشکال حیات ضروری است و بیشتر موجودات زنده حاوی مقادیر کمی ید هستند.

خواص فیزیکی-شیمیایی ید

ید یک عنصر غیرفلزی، سمی و فرار با واکنش پذیری کم است. PVP به الیافی پلیمریزه می‌شود که در غشاهای تصفیه آب استفاده می‌شوند، زیرا یون‌های ید می‌توانند یون‌های هیدروژن را از مولکول‌های آب جدا کرده و گاز هیدروژن ایجاد کنند. نقطه ذوب آن 254 درجه سانتیگراد و نقطه جوش 314 درجه سانتیگراد در فشار معمولی اتمسفر است. اگرچه از آب سنگین تر است، اما آنقدر سمی نیست که بتوان آن را یک فلز سنگین در نظر گرفت.

انواع ید چیست؟

ید عمدتا به شکل فیزیکی خود که به صورت جامد، عنصری و حتی دانه‌ای است وجود دارد و سپس می‌تواند به شکلی که متقاضی در آزمایشگاه نیاز دارد تبدیل شود.

انواع اصلی شناخته شده ید عبارتند از:

الف) مشتقات معدنی: این مواد با کاهش ید تولید می‌شوند و ممکن است بعدا برای افزودن مکمل‌ها و همچنین به‌عنوان شکلی از درمان به زنجیره غذایی انسان وارد شوند. یدات تولید شده را می توان در دمای اتاق پایدار در نظر گرفت. اما با احتراق، ممکن است اکسیژن خود را از دست بدهند. تهیه یدات ها، مستلزم اکسیداسیون ید است که آن را اسید یونی می کند. سپس باید محلول را با استفاده از اکسیداسیون الکترولیتی یا خنثی سازی با استفاده از یک اکسید به عنوان محیط خنثی کرد.

ب) مشتقات آلی: این شامل ترکیباتی مانند اتیل یا متیل است که مشتقات آلیفاتیک دارند. اینها ترکیبات ضروری در شیمی آلی هستند اما می توانند در کارهای دارویی مفیدتر باشند.

کاربردهای ید چیست؟

ید یک ریز مغذی ضروری است که کاربردهای زیادی در صنایع دارد. کاربردهای عمده ید از تولید نمک یددار گرفته تا ایجاد پلی وینیل پیرولیدون (PVP) و آلکیل یدیدها می باشد. با اینکه تطبیق پذیری و خواص گندزدایی ید، فراتر از کاربردهای زیر است، برخی از رایج ترین کاربردهای آن به شرح زیر است:

الف) مراقبت های بهداشتی و درمانی:

• نمک های ید دار، بعنوان مواد مغذی ضروری به نمک سفره اضافه می شوند تا از کمبود ید جلوگیری کنند، زیرا برای عملکرد غده تیروئید بسیار مهم هستند.
• برخی از ترکیبات ید به آسانی اشعه ایکس را جذب می کنند و چون ماده کنتراست رادیویی هستند، برای تصویربرداری اشعه ایکس بسیار ارزشمند هستند.
• ایزوتوپ های ید رادیواکتیو سلول های سرطانی تیروئید را هدف قرار داده و از بین می برند. لذا برای درمان سرطان تیروئید بکار می روند.

ب) صنایع شیمیایی:

• ید و ترکیبات آن به عنوان کاتالیزور در واکنش های تولید لاستیک مصنوعی، اسید استیک و برخی پلیمرها عمل می کنند.
• در فرآوری چوب، ید به تبدیل رزین، روغن بلند و سایر محصولات جانبی چوب به اشکال پایدارتر کمک می کند.

ج) داروها و خوراک دام:

• ید، یکی از عناصر به کار رفته در داروهای مختلف است. همچنین، یکی از کاربردهای آن در محلول های ضدعفونی زخم ها و پستان دام است.
• ید بعنوان مکمل های خوراک دام و برای اطمینان از عملکرد مناسب تیروئید در دام، به خوراک دام اضافه می شود.

---

همچنین بخوانید:

♣ اهمیت استفاده از ضدعفونی کننده جهت کنترل ورم پستان گاو

♣ لزوم استفاده از تیت گارد در سلامت پستان گاو

---

د) سایر صنایع:

• ید در تولید رنگ ها و رنگدانه های زنده و پایدار برای مواد غذایی، داروها و لوازم آرایشی مانند اریتروزین (رنگ قرمز) استفاده می شود.
• تک بلورهای یدیدهای فلز قلیایی در تجهیزات الکترونیکی مانند شمارنده‌های سوسوزن و آشکارسازهای نوترونی استفاده می‌شوند.
• از ید نقره در ساخت فیلم های عکاسی استفاده می شود. همچنین، نقشی تاریخی در تکنیک‌های اولیه عکاسی مانند داگرئوتیپ بازی کرد.
• به عنوان یک معرف در آزمایشگاه ها برای انجام تکنیک های تحلیلی استفاده می شود.
• از آن، به عنوان قرص تصفیه آب استفاده می شود.
• در تولید پلی وینیل کلراید و پلاستیک هایی مانند پلی استایرن و پلی وینیلیدین کلراید استفاده می شود. همچنین برای ساخت محصولات لاستیکی مانند کش، لباس، کفش و لاستیک بکار می رود.

یدوفور چیست؟

یدوفور ید خالص نیست، بلکه ترکیبی از ید و یک عامل حل کننده مانند یک سورفکتانت یا پلیمرهای محلول در آب (به عنوان مثال، پلی وینیل پیرولیدون در پوویدون ید) است که باعث رهش پایدار می شود. این عامل باعث می شود ید راحتتر در آب حل شود. مکانیسم اثر آن بدین گونه است که عامل حل کننده بیشتر ید را در خود نگه می دارد، هرچند مقدار کمی را در یک زمان آزاد می کند. این آزاد شدن آهسته، به ید اجازه می دهد تا میکروب ها را در مدت طولانی تری از بین ببرد.

کاربردهای یدوفور چیست؟

یدوفور نوعی ضدعفونی کننده است و در مقایسه با ید خالص، مزیت های زیادی دارد. برای پوست و چشم ها کمتر تحریک می شود، لکه کمتری دارد و در حضور مواد آلی مانند خون یا چرک موثر باقی می ماند. یودوفور به دلیل ایمنی و اثربخشی، کاربردهای وسیعی دارد. برخی از این کاربردها عبارتند از:

• تنظیمات پزشکی: ضد عفونی کردن پوست قبل از تزریق، تمیز کردن زخم ها و ضدعفونی کردن سطح عمومی. برخی از محلول های یدوفور رقیق شده را می توان برای ضد عفونی کردن زخم، بریدگی های جزئی و خراش ها استفاده کرد.
• دامپزشکی: کاربردهای مشابهی مانند پزشکی انسانی برای حیوانات.
• صنایع غذایی: ضدعفونی سطوح و تجهیزات در تاسیسات فرآوری مواد غذایی.

خواص ضدعفونی یدوفور و ید چیست؟

یدوفور یک ضدعفونی کننده شناخته شده با طیف وسیعی از فعالیت است، به این معنی که در برابر طیف وسیعی از میکروارگانیسم ها موثر است. خواص ضدعفونی کنندگی آن به شرح زیر است:

1. مکانیسم عمل ضدعفونی یدوفور و ید:

روش دقیق کشتن میکروب ها توسط ید به طور کامل شناخته نشده است، اما مکانیسم های مختلفی را شامل می شود که عبارتند از:

• اختلال در پروتئین: ید پروتئین های ضروری را در میکروب ها مختل می کند و مانع رشد و عملکرد آنها می شود.
• آسیب غشا: ید می تواند به غشای سلولی میکروب ها آسیب برساند و منجر به نشت محتویات سلولی و در نهایت مرگ سلولی شود.
• اکسیداسیون: ید به عنوان یک عامل اکسید کننده عمل می کند، پیوندهای شیمیایی موجود در میکروب ها را مختل می کند و باعث آسیب به مولکول های حیاتی مانند DNA و RNA می شود.
• اثربخشی: ید در برابر طیف وسیعی از پاتوژن ها و عوامل بیماری زا از جمله باکتری ها (انواع مختلفی از باکتری ها، از جمله برخی که به آنتی بیوتیک ها مقاوم هستند)، ویروس‌ها (محلول‌های ید می‌توانند برخی از ویروس‌های پوششی مانند آنفولانزا و هپاتیت A را غیرفعال کنند)، قارچ ها (ید در برابر برخی از هاگ ها و مخمرهای قارچ اثربخشی نشان می دهد) و  تک یاخته ها موثر باشد.

2. عوامل موثر بر اثربخشی ید:

عوامل متعددی می توانند بر اثربخشی ید، به عنوان یک ضد عفونی کننده تأثیر بگذارند. این پارامترها عبارتند از:

• غلظت: غلظت بالاتر ید عموماً منجر به ضدعفونی سریعتر و کاملتر می شود.
• زمان قرار گیری در معرض (تایم اکسپوژر): میکروب ها باید برای مدت زمان کافی با ید در تماس باشند تا از بین بروند.
• مواد آلی: خون، چرک و سایر مواد آلی می توانند با جذب ید، اثربخشی ید را کاهش دهند.
• سطح pH : ید در محلول های کمی اسیدی حدود پی اچ 6-5 بهترین عملکرد را دارد.

کلام آخر:

ید چیست؟ تنها حدود 3 درصد از کل ید روی زمین برای مصرف انسان در نظر گرفته شده است. این مقدار، حاوی مقدار کمی مواد مغذی است می تواند سلامت را برای بهتر شدن بهبود بخشد. ید همچنین در بسیاری از کاربردهای دیگر در صنایع داروسازی، تغذیه حیوانات، کشاورزی و ذخیره انرژی استفاده می شود. یکی از کاربردهای مهم و خواص ضدعفونی یدوفور و ید در دامپزشکی، استفاده از آن در محافظت و ضدعفونی پستان گاو است. شرکت آرال شیمی، در سبد محصولات دامی خود، محصول تیت گارد بر پایه ید تولید کرده است. سیف تیت گارد برای پیشگیری از ورم پستان گاو در دامداری ها به کار می رود. همچنین محصول بتادیپ، ماده رقیق شده پوویدون آیداین، برای ضدعفونی زخم های دامی به کار می رود.