پراکسید هیدروژن (آب اکسیژنه) چیست و چه کاربردهایی دارد؟

آب اکسیژنه یا پراکسید هیدروژن (H2O2) مایعی بی رنگ و در دمای اتاق دارای طعمی تلخ است. مقادیر کمی پراکسید هیدروژن گازی به طور طبیعی در هوا به وجود می آید. یکی از رایج ترین کاربردهای آب اکسیژنه برای ضدعفونی می باشد. آب اکسیژنه کاربردهای بسیاری دارد. در این مقاله، برخی از کاربردهای مهم آن را بر می شماریم. در ادامه به مواردی می پردازیم که به تصمیم گیری شما در رابطه با نحوه ی تهیه آب اکسیژنه کمک کند. مواردی از قبیل؛ خرید هیدروژن پراکسید و قیمت آب اکسیژنه مورد بررسی قرار می گیرند. در نهایت، خطرات آب اکسیژنه برای آگاهی شما از عوارض احتمالی و یا نکات ایمنی در هنگام استفاده از آن، ارائه می گردد.

 

---

قبل از ادامه مطلب، پیشنهاد میکنیم حتماً مقالات زیر را مطالعه نمایید:

♣ پراستیک اسید چیست؟

♣ فرمالین چیست؟

---

آب اکسیژنه چه ویژگی هایی دارد؟

پراکسید هیدروژن خالص یک جامد بلوری زیر منفی 11 درجه سانتیگراد و یک مایع بی رنگ با طعم تلخ بالاتر از منفی 11 درجه سانتیگراد است. پراکسید هیدروژن غیرقابل اشتعال است، اما یک ماده اکسید کننده قدرتمند است که می تواند هنگام تماس با مواد آلی، سرعت احتراق را تسریع کند. محلول های آبی پراکسید هیدروژن، در غلظت های کم، در ظروف بی اثر تمیز نسبتاً پایدار هستند. پایداری آین ماده در محلول های اسیدی با حداکثر PH 4.3 الی 5.5 می باشد. پراکسید هیدروژن ناپایدار است و با آزاد شدن گرما به راحتی به اکسیژن و آب تجزیه می شود.

معادله تجزیه آب اکسیژنه به شکل زیر است:

هیدروژن پراکسید هم می تواند به عنوان یک ماده اکسید کننده و هم یک عامل کاهش دهنده رفتار کند. اگرچه پراکسید هیدروژن یک ماده غیر قابل اشتعال است، اما یک عامل اکسید کننده قدرتمند است که می تواند در صورت تماس با مواد آلی باعث ایجاد احتراق خود به خودی شود.

هیدروژن پراکساید به چه شکل هایی یافت می شود؟

آب اکسیژنه همیشه به عنوان محلول آبی تولید می شود و به صورت تجاری در غلظت های 3 تا 98 درصد هیدروژن پراکساید عرضه می شود. آب اکسیژنه های موجود در بازار، عموماً هیدروژن پراکسید ۳ درصد، هیدروژن پراکسید 12 درصد و هیدروژن پراکسید 30 درصد می باشند. هرچند، محلول های آبی حاوی 35٪ ، 50٪ ، 70٪ یا 90٪ بیشترین کاربرد را در کاربردهای صنعتی و در محیط آزمایشگاهی دارند. همین تفاوت در خلوص آب اکسیژنه نقش مهمی در تعیین قیمت آب اکسیژنه در بازار دارد. برای جلوگیری از سرعت تجزیه آب اکسیژنه، به یک تثبیت کننده نیاز هست.

کاربردهای گوناگون آب اکسیژنه (پراکسید هیدروژن)

 از کشاورزی و صنایع غذایی گرفته تا صنعت نفت و گاز و پتروشیمی، همه و همه از حوزه های گسترده کاربرد این محصول است. در ادامه، کاربردهای مختلف هیدروژن پراکساید در صنایع گوناگون ارائه می شود:

1) پراکسیدهیدروژن در کشاورزی

چرا پراکسید هیدروژن؟ گیاهان زراعی در طول چرخه حیات خود، تحت استرس های مختلفی قرار دارند. بیشتر استرس در محصولات زراعی، به استرس اکسیداتیو مرتبط است که درصورت عدم تحمل آن توسط گیاه، منجر به کاهش بازده گیاه می شود.

 

خواص هیدروژن پراکسید در کشاورزی کدام است؟

در حوزه کشاورزی، آب اکسیژنه هم خواص پیشگیرانه (از انواع بیماری ها و آفات)، هم خواص درمانی و هم خواص تقویتی بعنوان کود ارگانیک و اکسیژن رسان دارد. در زیر، لیست خواص H2O2 را ملاحظه می کنید:

• کنترل آفات
• درمان پوسیدگی ریشه
• پیش تیمار بذرها
• محلول پاشی برای از بین بردن عفونت قارچی
• پیشگیری از عفونت در درختان آسیب دیده
• گرچه از آن به عنوان “کود” عمومی استفاده می شود که یا در حین آبیاری به گیاه افزوده می شود و یا به شاخ و برگ گیاه پاشیده می شود، آب اکسیژنه کود نیست، اما می تواند به رشد گیاه کمک کند.
• سودآوری و عملکرد محصول ممکن است بهبود یابد.
• پس از استفاده از هیدروژن پراکساید، نیازی به شستشو نیست.
• به محصولات آسیب نمی رساند.
• فساد را کاهش می دهد و ماندگاری را افزایش می دهد.

آیا هیدروژن پراکسید به گیاه آسیب می رساند؟

تقریباً هر چیزی به مقدار زیاد می تواند مضر باشد و استفاده از دوزهای زیاد پراکسید هیدروژن در باغ از این قاعده مستثنی نیست. با این حال، هنگام استفاده از آب اکسیژنه برای گیاهان، محلول به طور کلی رقیق می شود، به طوری که آن را ایمن می کند. همچنین ، توسط سازمان EPA ایالات متحده به رسمیت شناخته می شود. پراکسید هیدروژن، از اتمهایی مشابه آب تشکیل شده است به استثنای اینکه یک اتم اکسیژن اضافی دارد. این اکسیژن اضافی، خصوصیات مفیدی به هیدروژن پراکسید می دهد.

چگونه هیدروژن پراکسید به رشد گیاه کمک میکند؟

پراکسید هیدروژن، به طرق مختلفی به رشد گیاه کمک می کند. جه از روش بازدارنده باشد و چه از روش اکسیژن رسانی، این محلول، می تواند به رشد و نمو گیاهان کمک کند. سه فاکتور از مهم ترین عملکردهای هیدروژن پراکساید در رشد گیاه عبارتند از:

الف) حمایت از گیاهان:

دانشمندان بر این باورند که محصولات برای زنده ماندن به اکسیژن نیاز دارند. مقدار پوشش گیاهی اکسیژن باید بیش از 20٪ باشد در غیر این صورت زنده نخواهند ماند. سلامت و نشاط گیاهان تا حد زیادی به اکسیژن کافی ریشه ها متکی است، زیرا ریشه های متعلق به گیاه اکسیژن می خواهند کربوهیدرات ها را به انرژی تبدیل کنند. در نتیجه، گیاه فقط متناسب با رشد ریشه خود می تواند میوه یا سبزیجات تولید کند.

ب) هوادهی ناحیه ریشه:

یک روش سریع و ساده برای افزایش اکسیژن به ناحیه ریشه، هوادهی محلول غذایی در مخزن است. پراکسید هیدروژن، یک روش عالی برای اکسیژن رسانی محلول های غذایی در مخازن است. وقتی آب به H2O2 اضافه شود، یک اتم اکسیژن اضافی هیدروژن تولید می شود. سپس ترکیبات بسیار ناپایدار می شوند و 2 مولکول اضافی جدا می شود و مقدار بیشتری از آب و اکسیژن را در مخزن ایجاد می کند.

ج) از بین بردن امراض:

همچنین پراکسید هیدروژن می تواند به جلوگیری از باکتری ها و قارچ های ناخواسته که ممکن است در کمین باغ و زمین کشاورزی باشند و مانع رشد گیاه شوند،کمک کند.

از چه میزان آب اکسیژنه برای ضدعفونی استفاده کنیم؟

برای افزایش اکسیژن به گیاهان یا کنترل آفات با استفاده از محلول هیدروژن پراکسید 3 درصد، یک قاشق چای خوری (5 میلی لیتر) در هر فنجان (240 میلی لیتر) آب در یک بطری اسپری اضافه کنید و گیاه را مه پاشی کنید. این مقدار همچنین برای پیش تیمار بذر ها برای کنترل عفونت های قارچی مناسب است. برای گیاهان دارای پوسیدگی ریشه یا عفونت های قارچی، از یک قاشق غذاخوری (15 میلی لیتر) در هر فنجان آب استفاده کنید. محلول را می توان برای استفاده در آینده تهیه و ذخیره کرد، اما حتماً آن را در یک مکان تاریک و خنک نگهداری کنید زیرا قرار گرفتن در معرض نور قدرت را کاهش می دهد. اگر می خواهید مساحت بیشتری را بپوشانید، خرید هیدروژن پراکسید 35 درصد از نظر اقتصادی مقرون به صرفه تر است.

قیمت آب اکسیژنه در مقایسه با محصولات مشابه، بسیار مناسب می باشد. یک قسمت پراکسید هیدروژن را با ده قسمت آب مخلوط کنید. این یک فنجان (240 میلی لیتر) در هر 0.5 متر مربع فضای باغ است. محلول را در یک قوطی آبیاری یا در یک سمپاش بزرگ مخلوط کنید. در پای گیاهان آب دهید و از خیس شدن شاخ و برگ جلوگیری کنید. هنگام استفاده از این هیدروژن پراکسید 35 درصد بسیار مراقب باشید. این می تواند پوست را سفید و یا بسوزاند. بعد از هر بارندگی یا در صورت لزوم، باغ سبزیجات را اسپری کنید.

آیا پراکسید هیدروژن برای کنترل آفات و بیماری ها موثر است؟

پراکسید هیدروژن 3 درصد (%3) هنگام پاشیدن بر روی محصولات می تواند آفات با بافت نرم مانند شته ها، کنه های عنکبوت قرمز و بیماری های قارچی مانند کپک پودری را کنترل کند. یک قسمت از پراکسید هیدروژن را به ده قسمت آب مقطر برای محلول پاشی مخلوط کنید تا از لکه گیری گیاهان جلوگیری شود. پوسیدگی ریشه در گیاهان توسط قارچ ها و باکتری ها ایجاد می شود. آبیاری محصول با پراکسید هیدروژن %3 رقیق شده در آب به نسبت 1: 1 باعث از بین بردن پوسیدگی ریشه باعث قارچ و باکتری است. پیش تصفیه بذرها با خیساندن آنها در پراکسید هیدروژن (%3) و شستشو قبل از کاشت به محافظت از دانه ها در برابر بیماری های قارچی موجود در خاک که باعث پوسیدگی ریشه می شود، کمک می کند.

آیا می توان آب اکسیژنه 3% را مستقیما به شاخ و برگ گیاه زد؟

نسبت 1: 1 را نباید به شاخ و برگ های گیاه اعمال شود؛ زیرا منجر به لکه بینی می شود. پوسیدگی ریشه همچنین می تواند در نتیجه رطوبت بیش از حد خاک (ورود به سیستم آب) باشد که در صورت وجود اکسیژن کافی در فضای منافذ در ریشه گیاه وجود ندارد تا بتواند تنفس کافی داشته باشد. این امر،  باعث خفگی و جلوگیری از اکسیژن گیری ریشه گیاهان می شود که باعث مرگ گیاه می شود.

آیا پراکسید هیدروژن برای محیط زیست مضر است؟

آب اکسیژنه نه تنها یک جایگزین دوستدار محیط زیست برای سموم دفع آفات است، بلکه مزیت آن ضد قارچ بودن است و باعث تقویت اکسیژن گیاهان نیز می شود. به همین دلیل، محصولاتی که در فرمولاسیون خود از این ماده استفاده می کنند می توانند تأثیرات بسزایی در زمینه قارچ کشی و حذف آفات داشته باشند. این دسته از محصولات در زمره محصولات ارگانیک طبقه بندی میشوند. پراکسیدین کشاورزی یکی از این محصولات می باشد که با مراجعه به صفحه مربوط به آن، می توناید از کاربردها و مزایای آن مطلع شوید.

---

مقالات مرتبط: 

♣ انواع سموم و کود کشاورزی

♣ انواع سموم مفید در کشاورزی

---

چرا از پراکسید هیدروژن برای گیاهان در بستر گل خود استفاده کنید؟

بجز محصولات باغی و کشاورزی، از هیدروژن پراکساید، می توان برای گل های تزئینی و شاخه بریده هم استفاده کرد. برخی از مهم ترین خواص استفاده از H2O2 در مدیریت گل و گلکاری عبارتند از:

1) درمان بیماری های قارچی
2) جوان سازی مجدد گیاهان با ریشه پوسیده
3) بهبود هوادهی در خاک
4) مدیریت حشرات
5) مرحله جوانه زنی بذر

سایر کاربرد های پراکسید هیدروژن (آب اکسیژنه) در کشاورزی چیست؟

دیگر کاربرد مهم این ماده ارزشمند، استفاده از آن در انواع گلخانه های معمولی و هیدروپونیک است. از آنجایی که این گلخانه ها در طول چهار فصل به کاشت محصول مشغولند، در بخش های مختلفی به محلول پراکسید هیدروژن نیاز دارند. هرچند، در این راستا، می توان به محصولات ارگانیکی همچون پراکسیدین کشاورزی اشاره نمود.

از ضدعفونی کننده های کشاورزی حاوی هیدروژن پراکسید برای موارد زیر استفاده می شود:

• ضدعفونی سطوح تولید در گلخانه ها
•  ضدعفونی تجهیزات تولید محصولات زراعی
• گندزدایی و  ضدعفونی مخازن ذخیره آب
• ضدعفونی خطوط آبیاری
• سطوح تماس مواد غذایی در تاسیسات فرآوری

2) هیدروژن پراکسید در صنعت دام و طیور

از هیدروژن پراکسید برای ضدعفونی سیستم های تامین آب آشامیدنی مخصوص دام و طیور استفاده می كنند، كه منجر به كاهش شیوع بیماری، افزایش تولید شیر در گاوها و تخم مرغ در طیور می شود و نیاز به آنتی بیوتیك موجود در دام را بسیار كاهش می دهد.گفته می شود که استفاده از هیدروژن پراکسید برای حیواناتی همچون گاو، خوک، مرغ، گوسفند، بز، خرگوش و پرندگان که موجب افزایش سطح اکسیژن خون و سلول ها می گردد. هنگامی که از آب اکسیژنه برای گاو شیری استفاده شده است، افزایش تولید شیر و افزایش محتوای کره گزارش شده است.

کشاورزان همچنین گزارش کرده اند که ورم پستان در گله ها کمتر مشاهده شده است. دامداران خوک گزارش داده اند که در مدت زمان رشد کوتاه تر (حتی 30 روز کمتر) توانسته اند خوک های خود را با استفاده از خوراک کمتر به بازار عرضه کنند. تولید کنندگان بوقلمون و مرغ گزارش کردند که وزن هر پرنده با استفاده از خوراک کمتر افزایش یافته است. گفته می شود که با تولید پراکسید هیدروژن در آب آشامیدنی میزان تولید مثل گاومیش افزایش می یابد.

---

همچنین بخوانید:

♣ اسیدی فایرها در تغذیه دام و طیور

♣ پراستیک اسید در صنایع دام و طیور

---

دلیل اینکه آب اکسیژنه برای ضدعفونی کاربرد دارد این است که:

پراکسید هیدروژن یک عمل سریع ضد باکتری دارد و در برابر طیف وسیعی از ویروس ها، مخمرها و قارچ ها موثر است. سودوموناس آئروژینوزا، اشریشیا کلی، سالمونلا تیفی موریوم، استافیلوکوکوس اورئوس، گونه های و فوزاریوم حتی در صورت وجود مواد آلی به خوبی غیرفعال می شوند .آب اکسیژنه میکروب ها را از طریق تشکیل استرس اکسیداتیو توسط عوامل اکسید کننده بسیار قوی و رادیکال های هیدروکسیل از رادیکال های سوپراکسید (O2-) غیرفعال کرده و پروتئین ها و آنزیم های میکروبی را به راحتی اکسید می کنند.

پراکسید هیدروژن چگونه فرآیند ضدعفونی را در دام انجام می دهد؟

زمانی که از آب اکسیژنه برای ضدعفونی آب استفاده می شود، گاوها کرم ها را دفع می کنند، خوک ها تخم های انگلی رادر مواد مدفوع خود نگهداری نمی کنند (بدون هیچ داروی قبلی برای کرم کشی برای مدت زمان طولانی). همچنین برخی از حیوانات ممکن است بسته به سطح ماده مغذی برنامه غذایی آنها، خوراک خود را کاهش دهند. تا وقتی سطح آهن و مواد معدنی در بدن در حد نرمال خود باشند، پراکسید هیدروژن، اکسیژن را در خون و سلول های بدن جذب کرده و نگاه می دارد و باعث می شود سیستم سوخت بدن با کارآیی بیشتری بسوزد. این فرآیند تصفیه آب به ویژه برای هر حیوان در شرایط محدود بسیار مفید است.

تاثیر گندزدایی مرغ و تخم مرغ با پراکسید هیدروژن

از هیدروژن پراکسید برای ضدعفونی کردن تخم مرغ های نطفه دار، استفاده می شود. جوجه کشی نقش مهمی در تأثیرگذاری بر میزان چالش میکروبی جوجه های سراز تخم بیرون آمده دارد. در صورت عدم مدیریت صحیح، هم جمع آوری تخمهای بارور از مزارع تولیدکننده و هم جوجه های تازه متولد برای مصارف تجاری، می تواند منجر به آلودگی تخم ها و محیط جوجه کشی شود. رعایت بهداشت جوجه کشی برای کاهش خطر تخم مرغ، تجهیزات و آلودگی کلی تأسیسات و همچنین تأثیراتی که این آلودگی می تواند در جوجه های سراز تخم بیرون آمده داشته باشد، مهم است. میکروارگانیسم هایی مانند سالمونلا که در سطح تخم مرغ جوجه ریزی وجود دارد، به طور بالقوه بر جوجه های دیگر جوجه کشی نیز تأثیر بگذارد.

سایر کاریردهای پراکسید هیدروژن در صنعت دام و طیور:

• هیدروژن پراکسید (فودگرید) در چیلرهای مورد استفاده برای سرد شدن لاشه مرغ قبل از بسته بندی، استفاده می شود و موجب کاهش بار باکتریایی لاشه مرغ ها می گردد.
• از هیدروژن پراکساید برای ضدعفونی کردن محل زندگی حیوانات (مانند: طویله، آغل، قفس..)و محل دفع مدفوع آن ها استفاده می شود.
• از هیدروژن پراکسید برای درمان زخم های سطحی احشام استفاده می شود.

 

---

 می توانید مقالات مرتبط با حوزه دام و طیور، فارم های پرورش دام و کشتارگاه ها را مطالعه کنید:

♣ کنترل سالمونلا در خوراک دام 

♣ نقش اسیدهای آلی در خوراک دام و طیور

---

3) کاربرد هیدروژن پراکسید در صنعت آرایشی بهداشتی

یکی از کاربردهای هیدروژن پراکساید برای ضدعفونی محصولات آرایشی-بهداشتی است. برای این منظور، از محلول های آبی آب اکسیژنه 3٪ تا 6٪ استفاده می شود. پراکسید هیدروژن یک عامل ضد میکروبی، زیست کش آرایشی، عامل مراقبت از دهان و مواد اکسید کننده به محصولات آرایشی و بهداشتی و مراقبت های شخصی اضافه می شود. عملکرد عوامل ضد میکروبی از بین بردن یا جلوگیری از رشد یا تولید مثل میکروارگانیسم ها است. کابرد دیگر پراکسید هیدروژن، به عنوان تثبیت کننده مواد آرایشی و رنگ مو، می باشد. در بسیاری از موارد، از هیدوژن پراکسید استفاده می شود. با این حال، تثبیت کننده ها فقط در غلظت های بالای پراکسید هیدروژن مورد نیاز هستند. اگر این ماده در غلظت کم تولید شود، نیازی به افزودن تثبیت کننده نیست.

 

---

مقاله مرتبط:

♣ ضدعفونی کننده صنایع تولید مواد شوینده

♣ ضدعفونی کننده صنایع آرایشی و بهداشتی

---

لیستی از محصولات آرایشی که در آن ها از هیدروژن پراکساید استفاده می شود، در جدول زیر آورده شده است:

نوع بایوساید	هدف	مثال ها	کاربردها
قارچکش	کپک، قارچ	آزول ها، IPBC، ایزوتیازولینون ها	رنگ، چوب، رندر
جلبک کش	جلبک	مس/روی پیریتیون، QACs	پوشش ها، ضد آب
باکتری کش	باکتری، بیوفیلم	MIT، نقره، گلوتارآلدئید	درزگیرها، تهویه مطبوع، مواد نگهدارنده داخل کنسرو
حشره کش	موریانه ها، حشرات	پرمترین، بوراتس	مواد نگهدارنده چوب
اسلیم کش ها	اسلایم، بیوفیلم	ترکیبات آمونیوم چهارتایی، ترکیبات بر پایه کلرترکیبات آمونیوم چهار تایی و کاربرد آن در صنایع دام و طیور	سیستم های خنک کننده، پوشش ها
مواد نگهدارنده	میکروب های فسادزا	MIT، BIT، رها کننده های فرمالدئید	رنگ، چسب
عوامل ضد خزه	خزه	ترکیبات روی، ترکیبات آمونیوم چهارتایی	نما، سنگ
زیست کش های دوستدار محیط زیست	میکروارگانیزم ها	روغن چریش، اکسید روی	رنگ های زیست محیطی، مواد پایدار

4) هیدروژن پراکسید در صنایع غذایی و نوشیدنی

نه تنها از هیدروژن پراکسید برای ضدعفونی دستگاه های موجود در کارخانجات فرآوری مواد غذایی و آشامیدنی استفاده می شود، بلکه این ماده، در طیف گسترده ای از فرمولاسیون تولید یا نگهداری این مواد، نقش بسزایی دارد. طبق اصل 21CFR 184.1366 قوانین غذایی آمریکا، پراکسید هیدروژن یک ماده افزودنی مستقیم غذایی است که به عنوان افزودنی مجاز تأیید می شود.
پاره ای از خواص هیدروژن پراکسید (در دوزهای مشخصه) در صنایع غذایی و نوشیدنی به شرح زیر است:

• برای تولید پنیر از شیر
• نگاهدارنده و از بین برنده باکتری در شیرخام
• برای سفید کردن آب پنیر رنگی (آناتو)
• برای سفید کردن سیرابی و پاچه گاو وگوسفند
• عامل اکسید کننده و کاهنده برای خشک کردن زرده و سفیده تخم مرغ
• برای سفیدکردن شاه ماهی
• برای عامل سفیدکنندگی امولسیون کننده های حاوی استرهای اسید چرب
• به عنوان عامل ضدمیکروبی نشاسته
• برای سفیدکردن چای فوری
• به عنوان کاهنده دی اکسید گوگرد در شربت ذرت
• برای از بین بردن اکسید گوگرد قبل از تخمیر سرکه در شراب سرکه
• برای کاهش کمپلکس آلدهید بی سولفات (هیدروژن سولفیت) در تقطیر مواد برای فرآوری نوشیدنی ها
• عامل اکسید کننده و کاهنده برای انواع نوشیدنی

---

برای مطالعه ی مقالات شاخص در حوزه صنایع غذایی و لبنی، به مقالات زیر مراجعه کنید:

♣ پراکسیدین صنایع پروتئینی

♣ ضدعفونی کننده های رایج در صنایع لبنی و غذایی

---

 5) آب اکسیژنه درصنایع پزشکی و دارویی

آب اکسیژنه (هیدروژن پراکسید)، یک ماده آنتی باکتریال موثر با گستره ای از کاربردهای متفاوت در صنایع پزشکی و دارویی است. طبق معادله تجزیه آب اکسیژنه، پس از استفاده به سرعت به آب و اکسیژن تبدیل می شود:

از خواص هیدروژن پراکسید در صنایع پزشکی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• از هیدروژن پراکسید برای ضدعفونی کردن و شستشوی زخم ها و ترمیم آن ها استفاده می شود. هنگامی که یک آسیب پوستی اتفاق می افتد، غلظت H2O2 در بافت اطراف زخم بلافاصله افزایش می یابد و سپس به اوج خود می رسد و نهایتا محو می شود.
• از پراکسید هیدروژن (آب اکسیژنه)، درمان زخمهای قرنیه خصوصاً در کراتیت دندریتیک هرپسی استفاده شده است.

برای مطالعه بیشتر به مقاله ضدعفونی تجهیزات پزشکی و همچنین مقاله خط تولید صنایع دارویی مراجعه کنید.

6) صنایع نفت، گاز و پتروشیمی

یکی از مهم ترین کاربرد های هیدروژن پروکسید در صنعت نفت و گاز، در سولفورزدایی از مشتقات نفتی و میعانات گازی و گوگردزدایی از مازوت است. در این فرآیند، پراکسید هیدروژن نقش اکسید کننده را ایفا می کند. برای اطلاع از فرآیند اکسیداسیون به مقاله “معرفی جامع عوامل اکسیداسیون : اکسیدکننده ها و پراکسید ها” مراجعه شود. استفاده دیگر از پراکسید هیدروژن در این صنعت، برای کارهای فنی مانند عملیات حرارتی لایه نفتی، جابجایی موثر روغن توسط بخار، ذوب هیدرات در تجهیزات زیر آب و آلودگی مناطق نزدیک به پایین چاه است.

7) صنایع تصفیه فاضلاب پالایشگاهی

• پیش تصفیه فاضلاب با قدرت بالا

پروکسید هیدروژن یک ماده هم کاره، قابل اعتماد و سازگار با محیط زیست است. ایمنی نسبی و سادگی استفاده از آن به عنوان عامل اکسید کننده منجر به توسعه تعدادی از کاربردها در سیستم های فاضلاب پالایشگاهی شده است.

• تصفیه گوگرد یا سولفور در فاضلاب های پالایشگاهی

ترکیبات گوگردی مانند سولفید هیدروژن (H2S)، تیوسولفات ها و مرکاپتان ها می توانند مشکلات جدی فاضلاب پالایشگاهی را ایجاد کنند. درمان با پراکسید هیدروژن (H2O2) روشی مقرون به صرفه برای بازیابی این ترکیبات گوگردی است.
پروکساید هیدروژن بسته به کاربرد می تواند سولفیدها را به دو روش کنترل کند:

• تخریب : با اکسیداسیون سولفید به گوگرد عنصری یا یون سولفات.
• پیشگیری : با فراهم کردن اکسیژن محلول که شرایط سپتیک را (شرایطی که منجر به تشکیل سولفید بیولوژیکی می شود) مهار می کند.

8) صنایع خمیر و کاغذ

در این صنعت، پروکسید هیدروژن به عنوان یک عامل سفید کننده همه کاره به ویژه در توالی های سفید کننده شیمیایی خمیر استفاده می شود. پراکسید هیدروژن صنعتی برای سفید کردن خمیر شیمیایی، خمیر مکانیکی و خمیر بازیافتی (جوهرزدایی) استفاده می شود. استفاده از پروکسید هیدروژن صنعتی در خمیر کاغذ و سفید کردن کاغذ، سطوح روشنایی و ثبات روشنایی را افزایش داده و هزینه تولید را کاهش می دهد. زیرا تنها ماده شیمیایی مورد نیاز است. ترکیبات هالوژنه مضر و پساب های موجود در پالپ به دلیل استفاده از پراکسید هیدروژن به حداقل می رسد. علاوه بر این، رنگ پساب نیز روشن می شود. ضدعفونی در صنایع کاغذسازی، عامل مهم دیگری است که با مراجعه به مقاله”کاغذسازی و بار آلودگی میکروبی در این صنایع” میتوانید با روش آن آشنا شوید.

9) صنایع دندانپزشکی، مراقبت های پوست و مو و داروسازی

• دندانپزشکی:

در محصولات آرایشی و بهداشتی و مراقبت های شخصی از مواد اکسید کننده برای ایجاد مواد رنگی در هنگام رنگ آمیزی اکسیداتیو مو و اکسیژن رسانی به لکه های دندان برای سفیدتر شدن بیشتر دندان استفاده می شود. هیدروژن پراکسید برای دندان یا دهانشویه هیدروژن پراکساید را میتوانید از داروخانه ها تهیه کنید. هیدروژن پراکسید برای دندان، به عنوان سفید کننده در خمیردندان ها استفاده می شود. آب اکسیژنه دندان در غالب دهان شویه، یک محصول خانگی ارزان است که در صورت استفاده دقیق، می تواند راهی موثر برای ضدعفونی دندان ها و لثه باشد. اما استفاده نادرست از آب اکسیژنه دندان (در غلظت های بیش از حد زیاد) می تواند باعث آسیب جدی دندان شود.

• مراقبت های پوست و مو:

افراد از پروکسید هیدروژن به طرق مختلف بر روی پوست از جمله جلوگیری از عفونت در زخم های جزئی مانند خراشیدگی یا بریدگی های کوچک استفاده می کنند. یکی از مهم ترین موارد استفاده آب اکسیژنه برای پوست، ضدعفونی پوست است. پراکسید هیدروژن دارای خاصیت ضد عفونی کننده و سفید کننده است. می تواند با عفونت ها مبارزه کند، لکه ها را کاهش دهد، پوست را روشن کند و علائم برخی شرایط را کاهش دهد. به گفته پزشکان، استفاده از محلول پراکسید هیدروژن 1 درصد، می تواند آکنه را درمان کند. آب اکسیژنه برای مو به عنوان ضدعفونی کننده و سفید کننده، از جمله به عنوان روشن کننده استفاده می شود. به همین دلیل، پراکسید هیدروژن جزء بسیاری از رنگ موهای بلوند است.

• دارویی:

معمولاً گوش ها، جرم گوش کافی برای محافظت و تمیز کردن مجرای گوش تولید می کنند. اما گاها میزان آن از حد معمول بالاتر بوده و آزاردهنده است. از قطره گوش هیدروژن پراکسید برای از بین بردن جرم بیش از حد در کانال های گوش استفاده می شود. پراکسید هیدروژن یک محلول سرومنولیتیک است که جرم گوش را نرم و حل می کند.

10) صنعت نساجی:

پروکسید هیدروژن عامل اصلی سفید کننده در درمان الیاف طبیعی و مصنوعی است که شامل پشم، کتان، پنبه و ابریشم است. این درخشندگی بالایی به الیاف می دهد در عین حال خواص مکانیکی آنها را نیز حفظ می کند. تصفیه و ضدعفونی فاضلاب های صنعت نساجی نیز بسیار حایز اهمیت است که در مقاله “تصفیه فاضلاب صنایع نساجی و کاغذ سازی” به طور کامل توضیح داده شده است.

11) صنعت حمل و نقل:

پروکسید هیدروژن با غلظت زیاد از آن به عنوان پیشران در صنعت حمل و نقل استفاده می کند. به عنوان مثال، موتورهای دوقلو هیدروگلیک، که در سیستم های تک نیروگاه و وسایل نقلیه پرتاب استفاده می شوند، از پراکسید هیدروژن با غلظت بالا استفاده می کنند. از هیدروژن پراکسید 90 درصد، به عنوان یکی از اجزای سوخت موشک استفاد می شود.

12) معدن:

صنعت معدن از پروکساید هیدروژن هم به عنوان منبع اکسیژن و هم به عنوان عامل اکسید کننده استفاده می کند. به عنوان مثال، از آن در فرآیندهای تولید طلا و اورانیوم در تهیه کنسانتره و شستشوی سنگ استفاده می شود.

13) صنعت الکترونیک:

در این زمینه، از پروکساید هیدروژن به عنوان یک عامل اکسید کننده و پاک کننده استفاده می کند. در فرآیند تولید تابلوهای مدار چاپی، از پراکسید هیدروژن به عنوان یک زدایشگر استفاده می شود. فرآیند تولید نیمه هادی ها از پراکسید هیدروژن با کیفیت بالا به عنوان عامل اکسید کننده و پاک کننده استفاده می کند.

14) محیط زیست:

پراکسید هیدروژن سازگار با محیط زیست است. بنابراین، در انواع کاربردهای مرتبط با محیط زیست به عنوان مثال در یک فرآیند اکسیداسیون پیشرفته (AOP) استفاده می شود. فرایند اکسیداسیون پیشرفته از رادیکالهای هیدروکسیل، برای تجزیه مواد سمی استفاده می کند. فرآیندهای تکنولوژیکی همچنین از پروکساید هیدروژن برای کاهش تأثیرات منفی محیطی خود استفاده می کنند.

15) سنتز شیمیایی:

در این زمینه، استفاده از پروکسید هیدروژن به عنوان یک عامل اکسید کننده اثبات شده است. پراکسید هیدروژن دارای وزن مولکولی پایینی است. بنابراین یک اکسید کننده کارآمدتر از پرمنگنات پتاسیم یا دی کرومات است. در چندین حلال آلی از جمله آب قابل حل است.

16) بسته بندی آسپتیک:

پروکسید هیدروژن یک واکنش بسیار میکروبیولوژیکی بی خطر است. بنابراین، به عنوان یک عامل ضدعفونی کننده برای مناطق آسپتیک داخلی ماشین آلات تولیدی و سطح مواد بسته بندی که در تماس با غذا قرار می گیرد، استفاده می شود (مانند شکل زیر).

17) مصارف خانگی

محلول 3 درصدی پروکسید هیدروژن برای نظافت و ضدعفونی خانگی، عالی عمل می کند. عموماً خانه دارها در مواجهه با آب اکسیژنه با سوالات زیر روبه رو هستند:

آیا آب اکسیژنه همان وایتکس است؟

ماهیت و ترکیبات شیمیایی آب اکسیژنه با وایتکس یا آب ژاول کاملا متفاوت است. اما هر دوی آنها برای ضدعفونی و تمیزکنندگی و سفید کنندگی استفاده می شوند (مانند شکل زیر).

چگونه آب اکسیژنه را رقیق کنیم؟

معمولا آب اکسیژنه هایی که در داروخانه ها به فروش میرسند در غلظت های 3 تا 10 درصد هستند و نیازی به رقیق شدن ندارند. در صورت استفاده از غلظت های بالاتر آب اکسیژنه، کافی است که آن را با درصد دلخواه با آب مقطر رقیق سازی کنید.

 آیا مصرف آب اکسیژنه در منزل محدود به جعبه کمک های اولیه است؟

خیر، پراکسید هیدروژن یا آب اکسیژنه، کاربردهای فراوانی در خانه دارد. از اتاق های خانه گرفته تا حمام و آشپزخانه و حتی در باغچه نیز استفاده می شود. در زیر به طور خلاصه 22 مورد از کاربردهای آن در خانه نام برده شده است:

• ضد عفونی ابزارهای زیبایی و مانیکور
• ضد عفونی مسواک و محافظ دهان
• خوشبو کردن کف پا
• بی رنگ کردن ناخن های رنگ شده
• ضد عفونی اسفنج های آشپزخانه
• ضد عفونی و کشتن باکتری های تخته های برش آشپزخانه
• گندزدایی و ضد عفونی یخچال
• روشن سازی وسایل آشپزی تغییر رنگ داده
• سالم سازی کیسه های مواد غذایی قابل استفاده
• تمیز کردن دوغاب کاشی
• درخشندگی آینه ها
• سفید کردن و لکه بری لباس های کثیف
• از بین بردن لکه های عرق زیر بغل بر روی پیراهن های سفید
• تنفس راحت تر با تمیز نگاه داشتن رطوبت گیرها و مرطوب کننده ها
• کشتن کنه های گرد و غبار
• ضدعفونی اسباب بازی های کودکان و حیوانات خانگی
• رشد دادن گیاهان باغ
• محافظت از گیاهان در برابر بیماری
• پاک کردن لکه های خون
• پاک کردن لکه ها از سنگ مرمر
• ضدعفونی کردن سرویس های بهداشتی
• پاک کردن لکه های غذا بر روی ظروف

آب اکسیژنه یا هیدروژن پراکسید را از کجا بخریم؟

آب اکسیژنه صنعتی در کاربردهای سفید کنندگی، اکسید کنندگی، ضدعفونی کنندگی و گندزدایی بسیار خوب عمل می کند. علاوه بر این، محصولی سازگار با محیط زیست است و هزینه تولید را کاهش می دهد زیرا ماده شیمیایی است که به تنهایی استفاده شده و طیف کاری گسترده ای در صنایع گوناگون دارد. این امر باعث افزایش تقاضا برای خرید پراکسید هیدروژن صنعتی در کاربردهای مختلف شده است. به نقل قول از خبرگزاری پی آر نیوزوایر، « پیش بینی می شود بازار پراکسید هیدروژن صنعتی تا سال 2026 به 4.28 میلیارد دلار برسد ». صنایع می توانند از تمامی کارخانه های تولیدی آب اکسیژنه، هیدروژن پراکسید را خریداری کنند. اما در صورت مصارف کم و خانگی و دارویی، برای خرید این محصول می توان به داروخانه های محلی در سطح شهر مراجعه کرد.

قیمت آب اکسیژنه

منطقه آسیا و اقیانوسیه بزرگترین و سریع ترین بازار برای پراکسید هیدروژن صنعتی تخمین زده می شود. نرخ بالای رشد در منطقه به دلیل تقاضای بالای کشورهایی مانند، چین، هند و ژاپن است. تخمین زده می شود که چین بزرگترین بازار پراکسید هیدروژن صنعتی در منطقه آسیا و اقیانوسیه باشد و پس از آن هند و ژاپن قرار دارند. همچنین برآورد می شود که چین سریع ترین بازار در منطقه آسیا و اقیانوسیه است. قیمت آب اکسیژنه بسته به خوراکی یا صنعتی بودن آن متفاوت است. عموما چون در غلظت های بسیار پایین استفاده می شود، قیمت آن مقرون به صرفه است. در کشور ما نیز، خرید آب اکسیژنه رو به افزایش است و به دلیل آن که شرکت های زیادی در حال تولید یا واردات این ماده هستند، آب اکسیژنه، قیمت مناسبی دارد.

خطرات آب اکسیژنه:

آب اکسیژنه چه از نوع صنعتی و چه از نوع خوراکی، در کنار مزایای ارزشمند خود، دارای خطراتی نیز می باشد. دانستن این خطرات می تواند به امنیت بیشتر کار کردن با این ماده کمک کند. در بخش زیر، این خطرات به تفکیک شرح داده می شود:

1) خطرات آب اکسیژنه صنعتی:

قرار گرفتن چشم ها در معرض غلظت 5 درصد یا بیشتر پراکسید هیدروژن صنعتی می تواند منجر به از دست دادن دائمی بینایی شود. همچنین قرار گرفتن در معرض پوست باعث تاول دردناک، سوختگی و سفید شدن پوست می شود. اینها محدودیت هایی است که گاها خرید آب اکسیژنه صنعتی را در بازار جهانی محدود میکند.

2) خطرات آب اکسیژنه خوراکی:

آب اکسیژنه خوراکی برای استفاده در محصولات غذایی در حداقل مقادیر، بی خطر است. اما اگر آن را استنشاق کنید، ببلعید یا در تماس با پوست یا چشم شما قرار گرفت، می تواند سمی باشد.

الف) استنشاق آب اکسیژنه خوراکی می تواند باعث موارد زیر شود:

• گلو درد
• سرفه کردن
• حالت تهوع
• سرگیجه
• سردرد
• تنگی نفس

ب) آب اکسیژنه خوراکی می تواند برای پوست خورنده باشد و احتمالاً منجر به موارد زیر شود:

• سفیدی
• سوختگی پوست
• سرخی
• درد

ج) آب اکسیژنه خوراکی می تواند برای چشم ها خورنده باشد و احتمالاً منجر به موارد زیر شود:

• درد
• سرخی
• تاری دید
• سوختگی شدید و عمیق
• زخم قرنیه

د) بلع آب اکسیژنه خوراکی می تواند منجر به موارد زیر شود:

• گلو درد
• درد شکم
• حالت تهوع
• استفراغ
• خونریزی داخلی احتمالی

کلام آخر:

پراکسید هیدروژن (H2O2) یک ترکیب شیمیایی همه کاره با کاربردهای متعدد در صنایع مختلف است. این یک عامل اکسید کننده قوی و یک ضد عفونی کننده ملایم است که آن را در طیف گسترده ای از کاربردها مفید می کند. آب اکسیژنه، یک عامل اصلی در تشکیل بسیاری از مواد شیمیایی است. یکی از این ترکیبات مهم حاصل از هیدروژن پراکسید، محلول گندزدای پراستیک اسید است. شرکت آرال شیمی، تولید کننده محلول ضدعفونی کننده سطح بالا و فودگرید پراستیک اسید با دوزهای مختلف از 3% تا 30% می باشد. این محلول همچون پراکسید هیدروژن، طیف کاربرد گسترده ای در صنایع مختلف دارد.

⇐ بروزرسانی شده در مهر 1403