هرآنچه که باید درمورد کشت نیشکر و برداشت نیشکر بدانید!!

تولید نیشکر (sugarcane) یک صنعت عمده کشاورزی در سطح جهان است. زیرا نیشکر منبع اولیه قند برای مصرف انسان و محصول کلیدی برای تولید سوخت زیستی است. طبق گزارش ساعد نیوز در مهر 1403، به نقل از شرکت کشت و صنعت کارون، این شرکت با تولید بیش از 150000 تن شکر در سال، بالاترین تولید کننده شکر در خاورمیانه است. داشتن یک فهم و دانش عمیق از روش های کاشت و برداشت نیشکر، فرآوری نیشکر و تولید شکر می تواند در افزایش بازدهی روزافزون این ماده ارزشمند موثر بوده و واردات این محصول را کاهش دهد. در این مقاله، اطلاعات جامع از مرحله کاشت نیشکر تا برداشت نیشکر ارائه می شود و در ادامه، محصول قارچکش ارگانیک مناسب برای این محصول ارائه می گردد.

---

همچنین بخوانید:

♣ کود سرک (نیتروژن؛ ازت؛ اوره)

♣ کود حیوانی و خواص آن

---

نیشکر چیست و چه کاربردهایی دارد؟

نیشکر (Saccharum) یک گیاه علفی چند ساله است که از آن برای تولید شکر استفاده می کنند. این محصول کشاورزی، در ساقه های بلند با گل های پر رشد می کند. پرورش دهندگان ساقه های نیشکر را می برند، برای برداشت ساکارز  (یک شیرین کننده طبیعی) و برای تولید شکر، نیشکر را در آب می جوشانند تا شربت نیشکر، یک شیرین کننده مایع ایجاد کنند. روش دیگر، می توان آب نیشکر را با استفاده از پرس نیشکر استخراج کرد. برخی از فرآوری کنندگان با فشار دادن ته مانده های نیشکر، به نام باگاس، برای تامین انرژی تجهیزات الکتریکی استفاده می کنند. سایر تولیدکنندگان تجاری، از نیشکر برای تولید سوخت زیستی مانند اتانول استفاده می کنند.

روش های کاشت نیشکر

نیشکر که عمدتا در آب و هوای گرمسیری و نیمه گرمسیری رشد می کند، علف بلندی است که محصول بالایی از ساقه های غنی از ساکارز تولید می کند. روش های کاشت نیشکر، متنوع است که برخی از آن ها به شرح زیر است:

1) کشت نیشکر در بستر های مسطح

مناطق با بارندگی کم عموماً برای این روش کاشت، که ساده ترین و ارزان ترین از همه است، مطلوب است. شیارهای کم عمق (8-10 سانتی متر عمق) با شخم کولتیواتور در فاصله 75-90 سانتی متر باز می شوند. در زمان کاشت باید رطوبت کافی در مزرعه وجود داشته باشد. بسترها به دنبال هم کاشته می شوند و باید یک قلمه ی سه جوانه ای در هر کدام از شیارهای 30 سانتی متری بیفتد. پس از جوانه زنی، ممکن است دو تا پنج کشت بین ردیفی در فواصل مناسب برای کنترل علف های هرز و تسهیل تیلرزنی داده شود.

2) کشت نیشکر به روش جوی و پشته

این روش به طور کلی در مناطقی با بارندگی متوسط اما دارای مشکلات زهکشی استفاده می شود. شیارها به شکل “v” در حدود 80-100 سانتی متر ساخته می شوند. شیار ها جدا از هم و با عمق حدود 20-25 سانتی متر هستند. قلمه ها در حالت افقی قرار می گیرند، معمولاً در سیستم انتها به انتها، اما اگر ساقه بذر خوب نباشد و گره های داخلی طولانی تر باشند، سیستم کاشت قلمه گره به گره ممکن است انجام شود. برای به حداقل رساندن اثرات مرزی شکاف ها، دو برابر شدن قلمه ها در انتهای شیارها انجام می شود. هنگامی که ساقه ها شروع به رشد می کنند، شیارها تا حدی با خاک پر می شوند و کشت بین ردیف ها انجام می شود.

3) کشت نیشکر به روش گودال نیشکر تحت سیستم باروری قطره ای

گودال ها را تا عمق 15 سانتی متری با کود و خاک بومی پر کرده و آن را خوب مخلوط کنید. قلمه های سالم را به صورت دایره ای در فاصله 10 سانتی متری از مرز بیرونی گودال ها با فاصله مساوی بین هر قلمه قرار دهید و قلمه ها را با خاک بپوشانید. در 50 تا 60 روز پس از کاشت، زمین را با کشیدن خاک از مرز بیرونی گودال به صورت جزئی به زمین برسانید و ارتینگ کامل باید 90 تا 100 روز پس از کاشت، به میزان 2.5 سانتیمتر از سطح زمین ایجاد شود. سایر خصوصیات به شکل زیر است:

• فاصله گودال تا گودال= 5/1*5/1 متر
•  تعداد گودال در هکتار= 4444 گودال
• قطر گودال = 0.9 تا 1.2 متر
• عمق گودال =0.38 تا 0.45 متر
• تعداد قلمه ها / گودال جوانه زده = 32 عدد (قلمه های تک جوانه زده) یا 16 عدد قلمه های تک جوانه زده
• طراحی قطره ای: فاصله جانبی تا جانبی 3 متر (ردیف های متناوب)

آبیاری: روزانه یا در روزهای متناوب تا زمان برداشت نیشکر

4) کشت نیشکر به شکل ردیفی عریض یا دو ردیفه

برای تسهیل مکانیزاسیون در کاشت نیشکر، کاشت ردیف وسیع با فاصله 150 سانتی متری رواج یافته است. بهبود بیشتر عملکرد نیشکر در ردیف های وسیع، فناوری جدیدی به نام “کاشت دو ردیفی” توسعه یافته است. شیارهای عریض در فاصله 150 سانتی متری ایجاد می شوند و در وسط شیارها ستون های نیشکر در دو ردیف کاشته می شوند و فاصله بین آنها 30 سانتی متر است.

5) کشت نیشکر به روش پیوند فاصله ای (STP) با قلمه تک چشمی

در روش STP (پیوند فاصله ای) از قلمه های تک چشم برای کاشت استفاده می شود. نهال های پرورش یافته در قلمستان چند کیسه ای (Polybag) پس از 50-55 روز به مزرعه پیوند داده می شوند. برای این روش STP یا تک چشم 1-750 MT دانه در هکتار مورد نیاز است. برای هر دو روش شیار و تخت، ردیف ها 90 سانتی متر از یکدیگر قرار دارند و فاصله ها بین 45 – 90 سانتی متر فاصله دارند. در صورت عدم موفقیت در استقرار، لازم است مقادیر اضافی موجود در قلمستان جایگزین شود. این روش 60 تا 70 درصد در هزینه بذر صرفه جویی می کند. در این روش فاصله بین دو قلمه در 30 سانتی متر حفظ می شود.

6) کشت نیشکر به روش پیوند نهال چند کیسه ای

این تکنیک نیز کم و بیش مشابه تکنیک STP است. نهال ها در کیسه های پلاستیکی سوراخ دار به اندازه 10*15 سانتی متر پر می شوند که با خاک پرس، خاک و ماسه با نسبت 1: 1: 1 پر شده است. در این روش، استقرار نهال در حدود 95-99 درصد بهتر است، زیرا آسیبی به سیستم ریشه وارد نمی شود. در این روش، یک گودال کوچک در فاصله مشخص (45 سانتی متر) حفر می شود. مقدار کمی کود فسفاته قرار داده و با مقداری خاک پوشانده می شود. سپس ته نشینی پس از بریدن برگ های سبز کاشته می شود.

روش های قلمه نیشکر

همانند روش های کشت نیشکر که در بالاتر ذکر شد، کشت قلمه به سه صورت زیر انجام می شود:

1. کشت نیشکر به صورت کاشت تخت(مسطح):

در این روش، شیارهای کم عمق (8-10 سانتی متر) با گاوآهن یا کولتیواتور در فاصله 75 تا 90 سانتی متر باز می شود. هنگام کاشت باید رطوبت کافی در مزرعه وجود داشته باشد. قلمه ها پشت سر هم کاشته می شوند و باید یک قلمه ی سه جوانه ای در هر کدام از شیارهای 30 سانتی متری بیفتد. پس از پوشاندن این شیارها با خاک به عمق 5-7 سانتیمتر، سطح زمین تسطیح می شود.

2. کشت نیشکر در شیار:

در این روش، شیارها با یک شیارکش (فاروئر) نیشکر در بعضی مناطق در عمق 10-15 سانتی متر و در برخی مناطق دیگر در عمق حدود 20 سانتی متر ایجاد می شوند. قلمه ها در انتهای شیارها قرار می گیرند، با خاک 5-6 سانتی متری پوشانده می شوند و قسمت بالای شیارها پر نشده باقی می ماند. این روش به ویژه در خاک های سنگین، استفاده می شود.

3. کشت نیشکر به روش ترانشه(حفره):

در برخی از مناطق ساحلی و همچنین در مناطق دیگری که ارتفاع محصول بسیار بلند می شود و باد شدید در فصل بارندگی باعث نشستن ساقه می شود، روش حفره ای برای نجات محصول از خم شدن یا شکستن اتخاذ می شود. گودال هایی با فاصله 75-90 سانتی متر با کمک شیارکش یا با دست حفر می شوند. عمق حفره ها باید حدود 20-25 سانتی متر باشد. پس از این مخلوط کودهای آماده باید به طور یکنواخت در حفره ها پخش شود و کاملا در خاک مخلوط شود. قلمه ها به دنبال هم در حفره کشت می شوند. بلافاصله پس از آن، حفره ها مانند خاک تخت پر می شوند. ماشین کاشت نیشکر پشت تراکتوری، وسیله ای بسیار مناسب برای کاشت ساقه در حفره است. جهت مطالعه بیشتر در مورد روش های قلمه زنی به مقاله “انواع روش های قلمه زنی” مراجعه شود.

آب و هوا و منطقه مناسب برای کاشت نیشکر

• درجه حرارت:

نیشکر در مناطق گرم، آفتابی و بدون یخبندان بهترین رشد را داراست. به آب و هوای گرمسیری یا نیمه گرمسیری با حداقل 600 میلی متر رطوبت سالانه نیاز دارد. با این حال، در آب و هوای نیمه گرمسیری نیز به خوبی رشد می کند. می تواند در جایی که دما از 20 تا 35 درجه سانتی گراد متغیر است به خوبی رشد کند. دمای مناسب برای جوانه زنی قلمه های ساقه 32 تا 38 درجه سانتی گراد است. نیشکر به مدت طولانی تابش نور خورشید حدود 12 تا 14 ساعت پاسخ می دهد. رطوبت زیاد (80-85%) باعث افزایش سریع ساقه در طول دوره اصلی رشد می شود.

• آب:

خاک باید در حین کاشت، شل و کاملاً مرطوب نگه داشته شود و سپس آبیاری شود تا گیاهان به ارتفاع کامل برسند.

• بارش باران:

میزان بارندگی بین 1100 تا 1500 میلی متر در صورتی که در توزیع مناسبی باشد، کافی است. در ماه های رشد رویشی، میزان بارندگی فراوان است و پس از آن مرحله رسیدن در دوره ی خشک می باشد. در مجموع حداقل 1500 میلی متر باران در سال یا دسترسی به منابع آبیاری مورد نیاز است.

خاک مناسب برای کشت نیشکر

نیشکر تقریباً در تمام گروه های خاک رشد می کند، اما به خاک حاصلخیز و دارای زهکشی خوب نیاز دارد. در برخی مواقع، گاهی ضدعفونی خاک نیز مورد نیاز است. خاک های مرطوب از عمق 100 تا 150 سانتی متر با زهکشی مناسب مناسب ترین هستند. در خاک های عمیق و با زهکشی خوب با حاصلخیزی متوسط بافت های خاک لومی شنی با pH از 6 تا 7.7 رشد می کند. pH مطلوب خاک حدود 6.5 است اما نیشکر می تواند درجه قابل توجهی از اسیدیته و قلیایی بودن خاک را تحمل کند.

خاک های غرقابی که فاقد زهکشی هستند، مناسب نیستند. نیشکر به عنوان یک گیاه نسبتاً حساس به نمک در نظر گرفته می شود. شوری باعث ایجاد تنش در آب می شود که با پژمردگی زودرس، سوزش برگ ها و محدود شدن رشد و در موارد شدید مرگ گیاه در نیشکر مشهود است. خاک های تحت تأثیر نمک و آب رودخانه ها با محتوای نمک بالا عمدتا به مناطقی از صنعت قند اختصاص می یابد که حداقل بارندگی سالانه را دارند.

---

همچنین بخوانید:

♣ انواع خاک، آشنایی با طبقه بندی، بافت و خواص خاک

♣ خاک کشت مناسب برای کشاورزی

---

زمان کاشت نیشکر

زمان کشت نیشکر، از منطقه ای به منطقه دیگر متفاوت است. کشت نیشکر متاثر از نوع واریته، میزان بارندگی، خشکسالی و غیره می باشد. در خوزستان با توجه به شرایط آب و هوایی گرم و مرطوب، کشت نیشکر از اواخر مرداد آغاز شده و تا اواخر مهر ادامه می یابد. دراستان مازندران، کشت نیشکر از اوایل بهار آغاز می شود.

زمان برداشت نیشکر

در استان خوزستان زمان برداشت نیشکر عموماً در اوایل بهار است. زمان برداشت نیشکر در استان مازندران، اواخر پاییز یا اوایل زمستان انجام می شود.

معرفی بذر نیشکر

بذر های نیشکر بسیار ریز و کمتر از 1 میلی متر طول دارند. بذرها بر روی سرهای بلند و شکم مانند در بالای ساقه های نیشکر شکل می گیرند. هر بذر، برای جذب باد و پراکنده شدن بذر ها، دارای پوششی از پرزهای ابریشمی است. برخی از ارقام، بذر تولید می کنند، اما در کشت نیشکر مورد استفاده قرار نمی گیرند زیرا بذر ها مانند گیاه والد خود رشد نمی کنند. برای حفظ ویژگی های هر رقم، تکثیر رویشی راه حل مناسبی است. هیبریدایزرها برای از بین بردن گلدهی در ارقام تکثیر می شوند زیرا گلدهی تولید قند را در گیاه متوقف می کند. ضدعفونی بذر، یک فاکتور موثر پیش از کشت محسوب می شود.

انواع بذر نیشکر

♦ بذر نیشکر ساقه جویدنی

این ها نیشکری هستند که دارای مرکز نرم و فیبری هستند که قابل جویدن است. الیاف هنگام جویدن به هم متصل می شوند تا خروج آن از دهان پس از اتمام قند آسان تر شود.

♦ بذر نیشکر ساقه شربتی

ساقه های شربتی دارای انواع مختلفی از قند هستند که به راحتی متبلور نمی شوند اما برای تهیه شربت قند مناسب هستند. از آنها به صورت تجاری استفاده می شود، اما در باغ خانه نیز استفاده می شود.

♦ بذر نیشکر ساقه کریستالی

نیشکرهای کریستالی عمدتا انواع تجاری با غلظت بالای ساکارز هستند که برای تهیه شکر کریستالیزه استفاده می شود.

قطب نیشکر ایران

استان خوزستان با تولید سالیانه بالغ بر 600 هزار تن نیشکر، قطب نیشکر ایران محسوب می شود. بیش از 40% نیشکر تولیدی در کشور در خوزستان تولید می شود. شرکت کشت و صنعت کارون در خوزستان، بزرگترین تولیدکننده نیشکر در خاورمیانه محسوب می شود. پس از خوزستان، استان مازندران با سطح زیر کشت 300 هکتار، دومین قطب نیشکر ایران به حساب می آید. کشت نیشکر در برخی از شهرهای استان گیلان و برخی قسمت های جنوبی کشور نیز صورت می پذیرد.

مراحل رشد نیشکر

 فرایند کشت نیشکر از کاشت تا برداشت نیشکر، تا 18 ماه به طول می انجامد. تولید نیشکر بسیار کند است، به همین دلیل آماده سازی نی نیشکر قبل از کاشت آن بسیار مهم است. برگ ها از نی خارج می شوند و سپس در قطعات 20 سانتی متری بریده می شوند. سپس ردیف مزرعه با برش هایی به عرض تقریبی 15-20 سانتیمتر، آماده می شود. سپس ساقه را داخل سوراخ به صورت افقی قرار می دهند تا رشد کند و به مرحله برداشت نیشکر برسد. خاک سالم با افزودن مواد مغذی و مقدار زیادی آب به آن به دست می آید. تقریبا 12-18 ماه طول می کشد تا نیشکر به طور کامل رشد کند. در طول این مدت، مهم است که ساقه با سموم دفع آفات و کود مورد استفاده قرار گیرد تا یک گیاه نیشکری سالم و پربازده فعال شود.

به طور کلی رشد نیشکر در چهار مرحله زیر خلاصه می شود:

1. جوانه زنی (شکل دهی)
2. تیلرینگ (تیلرزنی)
3. رشد طولی
4. رسیدن

کودهای مناسب حین کشت نیشکر

از کود برای ارتقاء رشد نیشکر استفاده می شود. کود را می توان با استفاده از یک ظرف استاندارد کود در طول ردیف ساقه پخش کرد. از پخش کنندگان مکانیکی نیز می توان برای استفاده از کود استفاده کرد. محصول نیشکر که مقدار زیادی زیست توده (بیومس) تولید می کند، به طور کلی مقادیر بیشتری از عناصر مغذی را می طلبد. برای تولید بازده بیشتر نیشکر و قند به صورت پایدار از مقادیر کافی مواد مغذی کود، یعنی N (نیتروژن)، P (فسفر) و K (پتاسیم) ضروری است.

---

♦ مقالات مرتبط ♦

♣ کود حیوانی برای درخت

♣  انواع سموم و کودهای کشاورزی

---

زمان کود دهی نیشکر

نیاز نیشکر به نیتروژن در مرحله تیلرزنی بیشتر است. این امر برای تولید جوانه های کافی و گسترش کانوپی(سایبان) مورد نیاز است. تیلر زنی در نیشکر 30 تا 45 روز پس از کاشت شروع می شود. بنابراین، مقدار کافی نیتروژن باید از ابتدای مرحله تیلر زنی در دسترس محصول در خاک قرار گیرد. علاوه بر این، نیاز محصول به نیتروژن در اوایل دوره رشد بزرگتر است. نیاز فسفر نیشکر در مرحله شکل گیری محصول بیشتر است. بنابراین، زمان بهینه کاربرد فسفر در مراحل اولیه رشد محصول است. بنابراین، فسفر کافی باید در مرحله شکل گیری در خاک برای جذب توسط محصول در دسترس باشد.

کاربردهای پتاسیم معمولاً همراه با کاربرد نیتروژن انجام می شود. این به دلیل استفاده بهتر از نیتروژن توسط محصول در حضور پتاسیم است. بنابراین، پتاسیم باید همراه با نیتروژن استفاده شود. با این حال، استفاده دیرهنگام پتاسیم در حدود شش ماه نیز کیفیت قند را بهبود می بخشد. به طور کلی تمام فسفر باید قبل از چهار ماه، نیتروژن قبل از شش ماه و پتاسیم قبل از دوره هفت ماه استفاده شود.

کلام آخر:

قند و شکر، یکی از مهم ترین فرآورده های صنایع غذایی کشور است. جهت خودکفایی و توقف کردن واردات این محصولات، اقدامات گسترده ای جهت کشت نیشکر در بخش های مختلف کشور در جریان است. آموختن روش های صحیح کاشت نیشکر، برداشت نیشکر و شرایط و روش های مناسب برای افزایش راندمان این محصول، امری ضروری به نظر می رسد. آرال شیمی با محصول اگروسیب، می تواند در مراحل مختلف کشت بذر و قلمه نیشکر، به عنوان کود، محلول مناسب برای ضدعفونی خاک و بذر، بازدهی برداشت نیشکر را بهبود بخشد. همچنین در مرحله فرآوری صنعت قند و شکر از محصول فودگرید صنایع آرال شیمی با نام فوداسیب، که ویژه صنایع قند و شکر می باشد به جای فرمالین سرطان زا، می توان استفاده کرد.

⇐ بروزرسانی در آبان 1403