جوانه زنی بذر؛ تعریف، فرآیند و عوامل موثر 

جوانه زنی بذر(ُSeed Germination)، برای فعالیت های باغبانی و کشاورزی ضروری است. ظهور گیاهان چه از طریق بذر باشد و چه با استفاده از پیوند، باید اتفاق بیفتد تا باغ ها وجود داشته باشند. اما بسیاری از ما این فرآیند را بدیهی می دانیم و به طور کامل عوامل موثر بر جوانه زنی بذرها را درک نمی کنیم. با یادگیری بیشتر در مورد فرآیند و آنچه دانه ها به آن نیاز دارند، می توانید نتایج بهتری در باغ بگیرید. برای افزایش جوانه زدن بذر، روش های مختلفی وجود دارد که در این مقاله به توضیح این موارد پرداخته می شود.

جوانه زنی بذر چیست؟

در یک تعریف کلی، جوانه زنی، فرآیند رشد بذرها به گیاهان جدید است.

وقتی آب فراوان باشد، دانه در فرآیندی به نام جذب پر از آب می شود. آب، پروتئین های خاصی به نام آنزیم را فعال می کند که روند رشد بذر را آغاز می کند. ابتدا بذر برای دسترسی به آب زیر زمینی، یک ریشه می دواند. سپس، شاخه ها با رشد در بالای زمین شروع به ظاهر شدن می کنند. بذر، شاخه ای را به سمت سطح، برای برداشت انرژی از خورشید رشد می دهد. رشد برگها به سمت منبع نور در فرآیندی به نام فوتومورفوژنز ادامه می یابد.
یک بذر حاوی یک جنین در حالت استراحت است و جوانه زنی بذر، از سرگیری رشد آن است. زمانی که دمای خاک در محدوده مناسب و آب و اکسیژن در دسترس باشند، بذرها شروع به جوانه زدن میکنند. دمای بهینه جوانه زنی خاک از گونه ای به گونه دیگر بسیار متفاوت است. در دمای بسیار کم یا زیاد خاک، رشد بذر یا کند است یا کاملا از جوانه زنی جلوگیری می شود. به دلیل نوسانات دمای ثابت که معمولاً در طبیعت مشاهده می شود، همه بذرها به طور همزمان جوانه نمی زنند.

مقالات مرتبط:

♠ قارچ کشی خاک

♠ پراکسیدین نهال و بذر کشاورزی

♠ انواع سم آفت کش

عوامل موثر در سرعت جوانه زدن بذر

نیازهای خاص جوانه زنی بذر بسته به گونه گیاهی متفاوت است. به طور کلی عوامل موردنیاز برای افزایش جوانه زدن بذر، شامل آب، هوا، دما و دسترسی به نور هستند. داشتن این دانسته ها، برای بهینه سازی جوانه زنی بذر کمک می کند.
♦ رطوبت: از بین تمام عواملی که جوانه زنی بذر را تعیین می کند، آب، اولین و مهمترین عامل است. جوانه زنی بدون آب نمی تواند اتفاق بیفتد و یک بذر خفته می ماند. اما آب زیاد موجب پوسیده شدن بذر می شود. خاک باید مرطوب باشد اما خیس نباشد. زهکشی خاک در این امر ضروری است.
♦ اکسیژن: بذر ها برای جوانه زنی نیاز به اکسیژن دارند. این یکی از دلایلی است که خاک خیس شده نتیجه معکوس داشته و ورود اکسیژن را مسدود می کند. خاک باید بافتی متوسط داشته باشد، نه فشرده و نه سبک، تا بتواند اکسیژن بذرهای جوانه زده را تامین کند.
♦ درجه حرارت: بسته به گونه گیاه، شرایط دمایی مختلفی برای بذرها وجود دارد. به عنوان مثال، دمای جوانه زنی بذر گوجه فرنگی باید بین 70 تا 95 درجه فارنهایت (21 تا 35 درجه سانتیگراد). اما بذر اسفناج فقط در دمای بین 45 تا 75 درجه فارنهایت (7 تا 24 درجه سانتیگراد) جوانه می زند.
♦ عمق خاک: عمق خاک نیز بسته به اندازه بذر متفاوت است. یک بذر مقدار مشخصی انرژی ذخیره شده دارد. اگر تمام آن را قبل از رسیدن لپه ها به سطح و دسترسی به نور مصرف کند، بذر از بین می رود. بذر های بزرگتر برای جوانه زنی به عمق بیشتری نیاز دارند.
♦ سطح کشت بذر: با توجه به اندازه بسیار کوچک بذر، باید سطح آن را آماده کرد و بذر را مستقیماً روی سطح خاک کاشت. سپس باید بذر را فشار داد یا در داخل آن غلت داد. بذرها نباید با خاک پوشانده شوند.

روش های افزایش جوانه زنی بذر

•  آسانترین راه برای افزایش جوانه زدن بذرها، قرار دادن آنها به مدت 24 ساعت در یک ظرف(کم عمق) آب داغ است. آب به پوسته بذر نفوذ می کند و باعث بزرگ شدن رویان های داخل آن می شود. اگر آنها بیش از 24 ساعت خیس داده شوند، احتمال پوسیدگی بذرها بالا می رود. پس بذرها را باید بلافاصله بعد از 24 ساعت در خاک مرطوب کاشت.
• یک روش دیگر برای افزایش جوانه زدن، گرم کردن خاک قبل از کاشت بذر، است. اگر گرما از زیر سینی بذر اعمال شود، موثرتر خواهد بود. این روش برای فضاهای داخلی و باز، متفاوت خواهد بود:
  ♣ در فضای باز دمای خاک را می توان با روش های زیر گرم کرد:
  الف) افزودن چند اینچ کمپوست به بستر باغ برای حفظ گرما
  ب) استفاده از مالچ طبیعی یا پلاستیکی برای گرم کردن خاک برای روزها یا هفته ها قبل از کاشت
  ج) قرار دادن قاب های سرد در یک مکان آفتابی
  ♣ در فضای داخلی، باغبانان انواع ترفندها را برای افزایش جوانه زدن بذر ارائه می کنند. بیشتر انواع بذر تا زمانی که جوانه نزنند، به نور مستقیم نیاز ندارند. پس میتوان سینی بذر را در جایی از خانه قرار داد که گرما از قسمت زیر سینی (تا زمانی که بذرها جوانه بزنند) به آن اعمال شود. همچنین می توان از تشک های حرارتی برای این منظور استفاده کرد (مانند شکل زیر):

• برخی از بذرها برای بیرون آمدن جنین، نیاز به خراش دادن پوشش بذر یا طبقه‌بندی بر اساس تغییر دما دارند. به عنوان مثال برخی بذرها برای جوانه زنی به پیش خنک سازی در یخچال، و برخی به گرم کردن خاک نیاز دارند.
• پیش تیمار بذرها با PEG-6000: تیمارهای پلی اتیلن گلیکول می توانند به طور چشمگیری موجب افزایش جوانه زدن بذر شوند.
• ضد عفونی بذر: بذرها معمولاً از میکروارگانیسم هایی پوشیده می شوند که می توانند به طور جدی سرعت جوانه زنی بذر را مختل کنند. برای رفع این مشکل، بذرها باید قبل از جوانه زنی با یک محلول مناسب ضد عفونی شوند (مانند شکل زیر):

• انتخاب گونه های مقاوم بذر یا گونه هایی با قوه نامیه بالا: همانطورکه برخی پاتوژن ها میتوانند جوانه زنی بذر را متوقف کنند، گونه هایی از بذر با جوانه زنی بالا نیز وجود دارند.
• استفاده از GA3 برای تحریک جوانه زنی: یک روش دیگر برای افزایش جوانه زدن بذر، استفاده از اسید جیبرلیک برای تحریک جوانه زنی بذر است.

معرفی محلول های ارگانیک برای افزایش جوانه زدن بذر

پیش تر محلول هایی برای تحریک جوانه زنی بذر معرفی شدند. این محلول ها عموماً شیمیایی هستند. علیرغم تاثیر مثبت آن ها بر تسریع جوانه زنی بذر، باز هم تاثیر شیمیایی خود را بر محصول نهایی میگذارند. آرال شیمی با تولید محلول های ارگانیک و دوستدار محیط زیست، گام محکمی در عرصه کشاورزی سبز برداشته است. در ادامه به معرفی دو محصول پرکاربرد می پردازیم:
پراکسیدین کشاورزی:
از این محلول ارگانیک می توان به عنوان محرک افزایش جوانه زدن بذر استفاده کرد. تیمار بذرها با پراکسیدین (بذر را در آن قرار میدهیم تا خیس بخورد)، موجب تحریک و رشد رویان بذر می شود.
اگروسیب کشاورزی:
این محلول نیز ارگانیک بوده و از آن برای ضدعفونی بذر و خاک استفاده می شود. اگروسیب پس از استفاده بلافاصله به آب و اکسیژن تبدیل شده و هیچ باقیمانده مضری از خود بر جای نمی گذارد. بذرهای آلوده به میکروارگانیزم ها، جوانه زنی مناسبی ندارند. اگروسیب، انواع پاتوژن های بیماری زا در بذر ها و درون خاک را از بین می برد. به دنبال ضدعفونی بذر و انهدام عوامل بیماری زا، جوانه زنی بذر تسریع می شود.

کلام آخر:

درک نیازهای جوانه زنی بذر برای رشد موفقیت آمیز گیاهان از بذر، بسیار مهم است. قبل از شروع، باید به شرایط محیطی و نیازمندی های گیاه توجه کرد. بدین ترتیب درصد بیشتری از بذرها جوانه زده، رشد می کنند و به نهال های زیبایی تبدیل می شوند. جوانه زنی در بذرهای مختلف همزمان انجام نمی شوند. لذا استفاده از محلول های مختلف برای تحریک بذر و افزایش جوانه زدن موردنیاز است. به منظور حفظ محیط زیست و کشاورزی سبز، استفاده از محلول های ارگانیک توصیه می شود. محصولات کشاورزی تولیدشده در صنایع آرال شیمی، از قبیل فرآورده های پراکسیدین کشاورزی و اگروسیب بدین منظور فرموله شده اند. در مراحل مختلف کشاورزی از کشت بذر تا برداشت محصول، می توان از این دو محصول پربازده، بهره جست.