فرآیند تولید شیرخشک: از شیر تازه تا تغذیه پایدار

شیرخشک، یک محصول لبنی همه کاره و پرمصرف است که از طریق آبگیری شیر تولید می شود. این فرآیند شیر تازه را به پودری با قابلیت حمل و نقل آسان تبدیل می‌کند که می‌تواند با آب بازسازی شود و شیر مایع تولید کند یا به عنوان یک ماده، در کاربردهای مختلف غذایی، استفاده شود. پودر شیر مقدار زیادی از ارزش غذایی شیر تازه از جمله پروتئین های ضروری، ویتامین ها و مواد معدنی را حفظ می کند.به گزارش مجله مهندسی غذای آمریکا،

پودر شیر ضایعات مواد غذایی را کاهش و پایداری را افزایش می دهد.

در این مقاله، فرآیند تولید شیرخشک، انواع و کاربردهای آن را به طور عمیق بررسی خواهیم کرد. در ادامه، به اهمیت ضدعفونی خط تولید شیر خشک با استفاده از شوینده ها و گندزدای صنایع غذایی می پردازیم.

---

همچنین بخوانید:

♣ راهکارهای قطعی برای از بین بردن سم آفلاتوکسین لبنیات

♣ حذف و پیشگیری از تشکیل بیوفیلم در فرآورده های لبنی با پراستیک اسید

---

اهمیت و خواص تولید شیرخشک

پودر شیر، مزایای قابل توجهی در تولید مواد غذایی و تدارکات زنجیره تامین و تغذیه دارد. دلایل اصلی استفاده گسترده از شیر خشک عبارتند از:

• پایداری در انبار: شیر تازه ماندگاری محدودی دارد، اما شیرخشک در صورت نگهداری مناسب می‌تواند ماه‌ها یا سال‌ها دوام بیاورد.

• راحتی: شیرخشک را می‌توان به روش‌های مختلف آبرسانی کرد و استفاده کرد که آن را برای موقعیت‌هایی با امکانات محدود یخچال یا حمل و نقل بسیار راحت می‌کند.

• حفظ مواد مغذی: شیرخشک از طریق فرآوری دقیق، مواد مغذی ضروری مانند کلسیم، پتاسیم، پروتئین و ویتامین ها را حفظ می کند.

 چگونگی تولید شیر خشک صنعتی

فرآیند تولید شیرخشک شامل چندین مرحله پیچیده است که به منظور تضمین کیفیت محصول نهایی انجام می گردند. در زیر، به بررسی هر مرحله می پردازیم:

1. جمع آوری شیر و کنترل کیفیت

شیر تازه، از فارم های لبنی جمع آوری و به کارخانه های فرآوری منتقل می شود. پس از ورود، شیر تحت بررسی های کیفی دقیق قرار می گیرد تا تازگی، خلوص و مطابقت با استانداردهای صنعتی تایید شود. پارامترهایی مانند محتوای چربی، بار میکروبی و اسیدیته به دقت بررسی می شوند تا شیر با کیفیت بالا به عنوان نقطه شروع تضمین شود.

2. ضدعفونی خط تولید شیر خشک و فرآوری اولیه

گندزدایی و ضدعفونی خط تولید شیر خشک، مرحله اولیه حیاتی در تولید پودر شیر است. پس از فیلتراسیون اولیه برای حذف هرگونه ذرات خارجی، شیر معمولاً از طریق پاستوریزاسیون ضد عفونی می شود. در این فرآیند، شیر به سرعت گرم می شود تا باکتری های مضر و سایر میکروارگانیسم ها و پاتوژن ها را از بین برود. پاستوریزه کردن نه تنها شیر را برای مصرف بی خطر می کند؛ بلکه عمر ماندگاری آن را نیز افزایش می دهد. این مرحله تضمین می کند که شیر سالم و آماده برای فرآوری بیشتر است.

3. جداسازی گریز از مرکز

در مرحله بعدی، شیر تحت جداسازی گریز از مرکز قرار می گیرد که خامه و شیر بدون چربی را از آن جدا می کند. این مرحله، برای تولید شیر خشک با محتوای چربی مورد نظر ضروری است. برخی از پودر شیر ها، از شیر کامل تهیه می‌شوند که چربی را حفظ می‌کند، در حالی که برخی دیگر مانند شیر خشک بدون چربی، بیشتر یا تمام چربی‌ها را حذف می‌کنند.

4. تبخیر و تلغیظ

برای کاهش محتوای آب، شیر از مرحله تبخیر می گذرد که از گرما تحت فشار کاهش می یابد و بخش قابل توجهی از محتوای آب آن تبخیر می شود. این مرحله، مواد جامد شیر را غلیظ می کند و در نتیجه شیر کنسانتره با حدود 50 درصد آب کمتر از شیر اصلی، به دست می آید. تبخیر همچنین باعث صرفه جویی در انرژی در مراحل بعدی خشک کردن می شود و این فرآیند را کارآمدتر می کند.

5. خشک کردن پاششی

بحرانی ترین مرحله تولید شیرخشک، خشک کردن به روش اسپری است. در این فرآیند، شیر غلیظ به یک اسپری خشک‌کن وارد می‌شود، جایی که در یک محفظه هوای گرم به یک غبار ریز، تبدیل می‌شود. با تماس قطرات ریز با هوای گرم، رطوبت باقیمانده تقریباً فورا تبخیر می‌شود و ذرات ریز و خشک شیرخشک باقی می‌ماند. در خشک کن پاششی با سرعت بالا، شیر در بالای محفظه وارد و به صورت قطرات پراکنده می شود. همانطور که این قطرات از داخل محفظه پایین می آیند، هوای گرم رطوبت آنها را تبخیر می کند و ذرات شیر ​​خشک را تشکیل می دهد که در پایین جمع می شوند. خشک کردن با اسپری به حفظ بسیاری از مواد مغذی شیر کمک می کند و در عین حال پودری سبک وزن و به راحتی قابل حمل ایجاد می کند که می تواند در صورت نیاز دوباره هیدراته شود.

6. خشک کردن بستر مایع

این مرحله اختیاری است و لزومی به انجام قطعی آن نیست. پس از فرآیند خشک کردن اسپری، پودر شیر ممکن است همچنان حداقل رطوبت را حفظ کند. برخی از تولیدکنندگان از یک روش خشک کردن ثانویه به نام خشک کردن بستر سیال، برای کاهش بیشتر رطوبت استفاده می کنند. در این فرآیند، هوای گرم از طریق پودر دمیده می شود تا اطمینان حاصل شود که خشکی مطلوب برای ماندگاری طولانی حاصل می شود.

7. خنک کننده و بسته بندی

شیر خشک برای جلوگیری از کلوخه شدن و حفظ ارزش غذایی آن، خنک می شود. سپس به منطقه بسته بندی منتقل می شود، جایی که در کیسه ها یا ظروف ضد رطوبت و ضد نم بسته بندی می شود. بسته بندی مناسب برای محافظت از پودر شیر در برابر رطوبت و هوا بسیار مهم است که می تواند عمر مفید و کیفیت آن را به خطر بیندازد.

8. رعایت نظافت و بهداشت تولید شیر خشک: سیستم های CIP و COP

تمیز کردن، شستشو و ضدعفونی، در تولید شیر خشک برای جلوگیری از آلودگی و اطمینان از کیفیت محصول، ضروری است. کارخانه های لبنی از دو روش اصلی تمیز کردن استفاده می کنند:

• CIP فرآیندی است که تجهیزات، لوله ها و اسپری خشک کن ها را بدون از بین بردن آنها تمیز می کند. سیستم‌های CIP خودکار محلول‌های تمیزکننده (مانند سود سوزآور، اسید و آب) را از طریق تجهیزات به گردش در می‌آورند و به طور موثر باقی‌مانده‌های شیر، بیوفیلم‌ها و آلاینده‌های میکروبی را از بین می‌برند.
• COP برای تجهیزات و قطعات کوچکتر که می توانند جدا شوند استفاده می شود. قطعات از سیستم خارج می شوند و در محلول های تمیز کننده تخصصی خیس می شوند یا به صورت دستی تمیز می شوند.

هر دو سیستم CIP و COP برای حفظ استانداردهای بهداشتی، به ویژه در تولید پودر شیر، که در آن پاکیزگی بر ایمنی و ماندگاری محصول نهایی تأثیر می‌گذارد، حیاتی هستند.

انواع شیرخشک

شیر خشک، بسته به کاربردهای آن در انواع مختلف زیر تولید می شود:

الف) پودر شیر کامل: حاوی تمام چربی طبیعی شیر است و اغلب در دسرها و دستور العمل های لبنیات غنی استفاده می شود.

ب) پودر شیر بدون چربی: از شیر بدون چربی تهیه و معمولا در پخت و پز و نوشیدنی استفاده می شود.

ج) پودر شیر فوری: برای آبرسانی آسان استفاده می شود ومحصولی ایده آل برای تهیه سریع نوشیدنی های شیر است.

د) پودر شیر پر از چربی: پودر شیر بدون چربی مخلوط با چربی گیاهی، در کشورهایی که شیر تازه یا چربی لبنیات کمتر در دسترس است، استفاده می شود.

شیر خشک چه کاربردهایی دارد؟

در قنادی ها، شکلات ها، محصولات پخته و غذاهای فرآوری شده به دلیل فواید و قوام تغذیه ای آن، استفاده می شود. همچنین، شیرخشک به دلیل پایداری در قفسه، اغلب در مواد غذایی نظامی و اضطراری گنجانده می شود. این محصول، به عنوان پایه در بسیاری از شیر خشک های مخصوص نوزادان با افزودن مواد مغذی برای تغذیه متعادل استفاده می شود. علاوه بر آن، می توان در مصارف خانگی آن را برای آشامیدن استفاده کرد کرد یا مستقیماً در دستور العمل های پخت و پز به کار برد.

نتیجه گیری

تولید پودر شیر، یک فرآیند پیچیده است که شیر تازه را به یک ماده پرکاربرد و پایدار تبدیل می کند. پروتکل‌های تمیز کردن و شستشوی دقیق و فن‌آوری‌های پیشرفته در تولید شیر خشک، خلوص و یکپارچگی تغذیه‌ای این محصول را حفظ می‌کند. شوینده های قلیایی بدون کف مخصوص CIP برای از بین بردن چربی های پروتئینی شیر و شوینده های اسیدی بدون کف، برای از بین بردن رسوبات سنگ شیر در مخازن و لوله های شیر استفاده می شود. یکی دیگر از مواد استانداردی که برای ضدعفونی خط تولید شیر خشک استفاده می شود، ماده پراستیک اسید است. این ماده فودگرید و سطح بالاست و هیچ باقی مانده مضری از خود بر جای نمی گذارد. شرکت آرال شیمی، تولید کننده محلول گندزدای فوداسیب بر پایه پراستیک اسید است. این ماده، در کلیه مراحل تولید شیر خشک همچون خطوط CIP، دستگاه های خشک کن و غیره را گندزدایی می کند.