چگونه با انواع بیماری ها و آفات زیتون مقابله کنیم؟

زیتون، درختی با عمر طولانی و محصولی ارزشمند است که در هر 5 قاره می روید. هرچند، بالغ بر 98 درصد از زیتون دنیا، در حوزه مدیترانه تولید می شود. آفاتی مانند مگس میوه زیتون، پسیل، شپشک و بید زیتون با تغذیه از میوه، برگ و شاخه‌های درخت به آن آسیب می‌رسانند. از طرفی، بیماری‌هایی همچون پوسیدگی ریشه، لکه سیاه، آنتراکنوز و شانکر می‌توانند درخت زیتون را تضعیف کنند و منجر به کاهش محصول و حتی مرگ درخت شوند. عوامل محیطی مانند رطوبت بالا، دمای نامناسب و تغذیه نامناسب درخت می‌توانند شرایط را برای شیوع آفات زیتون مساعدتر کنند. برای افزایش بهره‌وری، شناخت دقیق این آفات و بیماری‌ها و اتخاذ روش‌های کنترل مناسب از اهمیت بالایی برخوردار است. در این مقاله، به بررسی انواع آفات و بیماری زیتون می پردازیم و روش های کنترل و مبارزه با این آفات را با استفاده از قارچکش مناسب، ارائه خواهیم کرد.

---

همچنین بخوانید:

♣ بیماری های مرکبات؛ بررسی جامع انواع بیماری، علائم و راه های کنترل

♣ بیماری و آفات درختان میوه هسته دار

---

اهمیت بررسی درخت زیتون

درختان زیتون یک کالای کشاورزی قابل توجه به ویژه در کشورهای مدیترانه ای هستند. روغن زیتون، یکی از فرآورده های روغنی ارزشمند است که قرن ها به دلیل ارزش غذایی و کاربردهای سلامتی آن مورد توجه بوده است. درختان زیتون برای آب و هوای خشک و مدیترانه ای مناسب هستند و در مقایسه با سایر محصولات به ورودی آب نسبتاً کمی نیاز دارند که آنها را به گزینه ای پایدار از نظر زیست محیطی در بسیاری از مناطق تبدیل می کند.

عوامل بیماری‌زای زیتون شامل آفات، بیماری‌ها و عوامل محیطی می‌شوند که به سلامت درخت زیتون آسیب می‌رسانند. این عوامل به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

• عوامل زیستی مانند: قارچ‌ها، باکتری‌ها و ویروس‌ها
• عوامل غیرزیستی مانند: کمبود مواد مغذی و شرایط محیطی نامساعد.

در بخش بعدی به برخی از مهم‌ترین عوامل زیستی بیماری‌زا و بیماری های نهال زیتون اشاره می‌کنیم:

1. بیماری های قارچی زیتون:

بیماری های قارچی زیتون، انواع متفاوتی دارند. این بیماری ها، می تواند درختان زیتون را تحت تأثیر قرار دهد و آسیب قابل توجهی به درختان و میوه آنها وارد کند. برخی از شایع ترین بیماری های قارچی در درختان زیتون به شرح زیر است:

الف) پوسیدگی طوقه و ریشه (Verticillium wilt):

ورتیسیلیوم، باعث پژمردگی برگهای درخت زیتون می شود که معمولاً قبل از انتشار با یک شاخه شروع می شود. برگها ممکن است پیچ خورده و در نهایت قسمتهای آسیب دیده درخت بمیرند. در درختان جوان یا باغ های تازه کاشته شده می تواند شدیدتر باشد. این بیماری قارچی علت زرد شدن برگ درخت زیتون تلخ و مرگ تدریجی آن است.

ب) لکه طاووس زیتون (Spilocaea oleagina):

بیماری لکه طاووسی زیتون با نام های “نقطه چشم” یا “سیکلوکونیوم” نیز، شناخته می شود. علائم: این بیماری باعث ایجاد لکه‌های تیره و مدور در سطح بالایی برگ‌ها می‌شود که اغلب با هاله‌ای زرد رنگ است. این لکه ها شبیه چشم طاووس هستند، از این رو نام آن به این نام است. با پیشرفت بیماری، ممکن است برگها زرد شوند و زودرس بیفتند و منجر به برگزدایی شوند. برگ‌زدایی شدید می‌تواند توانایی درخت برای فتوسنتز را کاهش دهد، آن را ضعیف کند و عملکرد را کاهش دهد.

ج) آنتراکنوز (Colletotrichum spp):

آنتراکنوز زیتون عمدتاً میوه را تحت تأثیر قرار می دهد و علت چروکیدگی میوه زیتون و تیره شدن و پوسیدگی آن است که اغلب منجر به ظاهر «مومیایی» مشخص می شود. میوه های آلوده همچنین می توانند یک توده هاگ نارنجی را در سطح خود نشان دهند. این بیماری همچنین می تواند شاخه ها را تحت تأثیر قرار دهد و منجر به پژمردگی شود. آنتراکنوز می تواند به از دست دادن قابل توجه محصول و روغن زیتون بی کیفیت به دلیل عفونت میوه منجر شود.

د) پوسیدگی ریشه فیتوفتورا ​​(Phytophthora spp):

پوسیدگی فیتوفتورایی ریشه زیتون، روی ریشه ها تأثیر می گذارد و منجر به رشد ضعیف، زرد شدن برگ ها، پژمرده شدن و در نهایت مرگ درخت می شود. این بیماری در خاک های غرقابی رشد می کند. پوسیدگی ریشه فیتوفتورایی می تواند در صورت عدم مدیریت زودهنگام، علت خشک شدن درخت زیتون تلخ باشد و به ویژه درختان جوان را از بین ببرد.

ه) بیماری سفیدک درخت زیتون  (Oidium spp):

سفیدک یکی از بیماری‌های شایع در درختان زیتون است که می‌تواند به محصول و سلامت درخت آسیب جدی وارد کند. این بیماری توسط قارچ‌هایی از جنس Oidium ایجاد می‌شود و به دلیل پوشش سفید رنگی که روی برگ‌ها، شاخه‌ها و میوه‌ها ایجاد می‌کند، به این نام شناخته می‌شود. اولین و بارزترین علامت بیماری، تشکیل یک پوشش سفید پودری بر روی برگ‌ها، شاخه‌های جوان و گاهی روی میوه‌ها است. برگ‌های آلوده به تدریج زرد شده و می‌ریزند. رشد شاخه‌ها متوقف شده و درخت ضعیف می‌شود

2. بیماری های باکتریایی زیتون:

بیماری‌های باکتریایی زیتون می‌توانند خسارات جدی به درختان زیتون وارد کنند و موجب کاهش رشد، ضعف درخت و کاهش کیفیت محصول شوند. چند نمونه از مهم‌ترین بیماری‌های باکتریایی زیتون عبارتند از:

الف) گره زیتون (Olive Knot):

باکتری Pseudomonas savastanoi pv. savastanoi عامل این بیماری است. علائم آن به شکل ایجاد گره‌های متورم روی شاخه‌ها، تنه، و حتی برگ‌ها ظاهر می شود. این گره‌ها به شکل برجستگی‌های چوبی و سفت نمایان می‌شوند و به تدریج ممکن است تعداد آنها زیاد شود.  این بیماری باعث ضعف درخت، کاهش رشد شاخه‌ها و در موارد شدید، کاهش تولید محصول می‌شود.

ب) شانکر باکتریایی (Bacterial Canker)

عامل بیماری باکتری Xanthomonas campestris pv. oleae است. ایجاد شانکرها و ترک‌های تیره روی تنه و شاخه‌های درخت که باعث ترشح صمغ می‌شود. همچنین ممکن است برگ‌ها و جوانه‌های تازه نیز تحت تاثیر قرار گیرند و زرد شوند. این بیماری، باعث ضعف عمومی درخت و در نهایت مرگ بخش‌های آسیب‌دیده می‌شود. این بیماری می‌تواند بر تولید زیتون و کیفیت آن تاثیر منفی بگذارد.

---

مطالعه بیشتر:

♣ علائم، پیشگیری و کنترل بیماری شانکر مرکبات

---

ج) سوختگی برگ زیتون (Olive Leaf Spot)

عامل این بیماری زیتون، باکتری Xylella fastidiosa. است. علائم آن شامل ایجاد لکه‌های سوخته یا قهوه‌ای روی برگ‌ها که به مرور زمان باعث خشک شدن و ریزش آنها می‌شود. این بیماری زیتون، باعث ضعف درخت و کاهش تولید میوه. این بیماری به ویژه در مناطق گرم و خشک می‌تواند خسارات جدی وارد کند.

د) پوسیدگی نرم (Soft Rot)

عامل این بیماری زیتون، باکتری‌های جنس Erwinia هستند. این بیماری باعث پوسیدگی و نرم شدن میوه‌ها می‌شود. بافت‌های میوه به حالت لزج درآمده و بوی نامطبوعی تولید می‌کنند. پوسیدگی میوه زیتون، باعث کاهش کیفیت و بازده محصول می‌شود.

ه) آتشک زیتون (Olive Fire Blight)

عامل این بیماری زیتون، باکتری Erwinia amylovora هستند. خشک شدن ناگهانی شاخه‌ها و برگ‌ها که ظاهری مانند سوختگی دارند. بافت‌های آلوده ممکن است قهوه‌ای یا سیاه شوند و به سرعت بخش‌های زیادی از درخت را تحت تأثیر قرار دهند. این بیماری می‌تواند به سرعت درخت را از بین ببرد و باعث مرگ درخت در موارد شدید شود.

3. ویروس‌ها:

بیماری‌های ویروسی زیتون نادر هستند اما می‌توانند تأثیرات منفی بر رشد و تولید این درختان داشته باشند. در مقایسه با بیماری‌های قارچی و باکتریایی، بیماری‌های ویروسی کمتر رایج‌اند، اما آلودگی به ویروس‌ها می‌تواند منجر به کاهش عملکرد و کیفیت محصول شود.

در ادامه، به برخی از بیماری‌های ویروسی شناخته‌شده زیتون می پردازیم:

الف) ویروس موزاییک زیتون (Olive Latent Virus 1)

این ویروس معمولاً علائم ظاهری مشخصی روی درخت نشان نمی‌دهد و به همین دلیل “نهفته” نامیده می‌شود. ممکن است به ندرت تغییر رنگ یا ناهنجاری‌هایی روی برگ‌ها دیده شود. اگرچه به طور کلی علائم واضحی ایجاد نمی‌کند، اما درختان آلوده ممکن است کمی از رشد و تولید خود عقب بمانند. از طریق شیره گیاه و با ابزارهای آلوده و همچنین با پیوند انتقال می‌یابد.

ب) ویروس برگ پیچیدگی زیتون (Olive Leaf Curl Virus )

این ویروس باعث ایجاد پیچیدگی و تغییر شکل برگ‌ها می‌شود. برگ‌ها ممکن است کوچک‌تر و پیچ‌خورده شوند، و گاهی رنگ آنها زرد یا نقره‌ای می‌شود. کاهش قدرت و سلامت درخت، که می‌تواند باعث کاهش تولید زیتون شود. ویروس از طریق شیره گیاه یا ابزارهای آلوده منتقل می‌شود.

ج) ویروس حلقه نکروتیک زیتون (Olive Necrotic Ringspot Virus)

 این بیماری ویروسی زیتون، با ایجاد لکه‌های نکروتیک به شکل حلقه‌ای روی برگ‌ها و گاهی روی میوه‌ها ظاهر می شود. برگ‌ها ممکن است زرد شوند و در نهایت ریزش کنند. این ویروس می‌تواند موجب ضعف عمومی درخت و کاهش باردهی شود. این بیماری، از طریق ابزارهای آلوده و پیوند منتقل می شود.

د) ویروس پژمردگی زیتون (Olive Vein Yellowing Associated Virus)

این ویروس باعث ایجاد زردی در رگبرگ‌های برگ زیتون می‌شود. همچنین ممکن است باعث کاهش رشد و تولید شود. درختان آلوده به این ویروس ضعیف می شوند و باردهی آنها کاهش می‌یابد. این ویروس از طریق پیوند و ابزارهای آلوده منتقل می شود.

روش های پیشگیری، کنترل و درمان بیماری های زیتون

برای پیشگیری از بسیاری از بیماری‌های زیتون، انتخاب مکان مناسب کاشت اهمیت زیادی دارد. خاک‌های خوب زهکشی‌شده و مناطق با تهویه خوب می‌توانند از رشد قارچ‌ها و سایر عوامل بیماری‌زا جلوگیری کنند. سایر روش های پیشگیری از بیماری زیتون عبارتند از:

• هرس مناسب: هرس صحیح و منظم درختان زیتون باعث افزایش تهویه در بین شاخه‌ها می‌شود و از رشد قارچ‌ها و دیگر عوامل بیماری‌زا جلوگیری می‌کند.
• کنترل آبیاری: آبیاری بیش از حد می‌تواند محیطی مرطوب برای رشد قارچ‌ها فراهم کند. باید مراقب بود که خاک بیش از حد مرطوب نشود.
• کوددهی متعادل: استفاده از کودهای مناسب و به مقدار متعادل به تقویت درختان و مقاومت آنها در برابر بیماری‌ها کمک می‌کند.
• استفاده از عوامل کنترل زیستی: برخی از قارچ‌ها و باکتری‌های مفید می‌توانند به عنوان عوامل کنترل زیستی برای مقابله با بیماری‌های قارچی و باکتریایی زیتون استفاده شوند.
• قارچ‌کش‌ها: برای مقابله با بیماری‌های قارچی مانند چشم طاووسی یا سپتوریوز، از قارچ‌کش‌های مناسب استفاده می‌شود. زمان‌بندی و انتخاب قارچ‌کش مناسب باید با توجه به نوع بیماری انجام شود.
• باکتری‌کش‌ها: برای مقابله با بیماری‌های باکتریایی مانند گرین باکتریایی زیتون، از باکتری‌کش‌ها یا آنتی‌بیوتیک‌های خاص استفاده می‌شود.
• استفاده از سموم آفت کش: در صورتی که ناقلین بیماری‌های زیتون (مانند حشرات ناقل ویروس‌ها یا باکتری‌ها) مشاهده شوند، از سموم مناسب برای کنترل آنها استفاده می‌شود.

---

همچنین بخوانید:

♣ انواع سم قارچ کش و کاربردهای آن

♣ انواع سموم مفید در کشاورزی

---

مهم ترین آفات زیتون کدامند؟

درختان زیتون مانند هر محصول دیگری در معرض آفات مختلفی هستند که می توانند به درختان آسیب رسانده و عملکرد میوه را کاهش دهند. برخی از رایج ترین آفات زیتون عبارتند از:

الف) آفات حشرات زیتون:

•  مگس زیتون (Bactrocera oleae): این حشره با تخم گذاری در میوه باعث پوسیدگی و غیرقابل فروش شدن آن می شود.
• پروانه زیتون (Prays oleae): لاروهای این پروانه به میوه نفوذ کرده و باعث آسیب رساندن و کاهش کیفیت آن می شود.
• حشرات فلس دار: این حشرات ریز شیره برگ ها و شاخه ها را می مکند و درخت را ضعیف کرده و قدرت آن را کاهش می دهند.
• شپشک آردآلود: شپشک پنبه ای زیتون، شیره درخت را نیز می مکند و باعث توقف رشد و کاهش عملکرد می شوند.
• شته ها: شته ها می توانند درختان زیتون را هجوم آورند و شیره را بمکند و باعث انحراف برگ ها شوند.

ب)آفات کنه زیتون:

• کنه برگ زیتون (Eriophyes oleae): این کنه کوچک باعث پیچ خوردگی و انحراف برگ می شود و فتوسنتز و عملکرد میوه را کاهش می دهد.
• کنه عنکبوتی قرمز (Tetranychus urticae): این کنه از سطح زیرین برگ ها تغذیه می کند و باعث زردی و تار شدن می شود.

ج) آفات پسیل زیتون (Euphyllura olivina)

آفت پسیل یا عسلک زیتون، یا برفک، یک حشره ریز مکنده شیره است که می تواند آسیب قابل توجهی به درختان زیتون وارد کند. این یک آفت جدی زیتون به ویژه در مناطق مدیترانه ای است. پسیل های زیتون از شیره برگ های زیتون تغذیه می کنند و باعث انحراف و پیچ خوردگی آن ها می شوند. آسیب به برگ ها، فتوسنتز را کاهش می دهد و منجر به ضعیف شدن درختان و عملکرد کمتر می شود. پسیل ها ماده چسبنده ای به نام عسلک ترشح می کنند که می تواند کپک دوده و سایر آفات ثانویه را جذب کند. در آلودگی های شدید، پسیل ها می توانند به میوه زیتون آسیب برسانند و کیفیت و بازارپسندی آن را کاهش دهند.

راه های مبارزه با آفت پسیل زیتون

دشمنان طبیعی مانند کفشدوزک ها و کفشدوزک ها می تواند به کنترل جمعیت پسیل کمک کند. هرس، کوددهی و آبیاری مناسب می تواند به حفظ سلامت درختان و کاهش حساسیت به آفات کمک کند.. متاسفانه هیچ روشی برای درمان خانگی برفک درخت زیتون وجود ندارد. در آلودگی های شدید،

برای درمان برفک درخت زیتون، ممکن است حشره کش ها لازم باشد. بهترین سم برای پسیل زیتون، شامل موارد زیر است:

• مالاتیون: این سم دارای اثر تماسی و گوارشی است و به صورت محلول پاشیده می‌شود.
• کلرپیریفوس: این سم نیز دارای اثر تماسی و گوارشی است و برای کنترل پوره‌های پسیل موثر است.
• روغن ولک: روغن ولک علاوه بر خاصیت حشره‌کشی، باعث خفگی حشرات و تخم‌های آنها می‌شود.

با تمرکز بر پیشگیری از عفونت درختان زیتون، با مراقبت از خاک، کودهای ارگانیک، پرورش خوب، گله داری و شخم زدن و تامین پوشش ارگانیک می توان از آفات و بیماری های زیتون جلوگیری کرد. هرس منظم به بهبود گردش هوا، نفوذ نور خورشید و سلامت درختان کمک می کند. همچنین می تواند شاخه های آلوده یا آسیب دیده را حذف کند. از آبیاری بیش از حد یا زیر آبیاری خودداری کنید، زیرا هر دو می توانند درختان را تحت فشار قرار دهند و آنها را در برابر آفات و بیماری ها مستعدتر کنند. درختان زیتون خود را با مواد مغذی کافی برای حفظ سلامت و قدرت آنها تامین کنید. برای جلوگیری از گسترش آفات و بیماری ها، قسمت های آلوده یا آسیب دیده گیاه را حذف و از بین ببرید.

کلام آخر:

زیتون، به عنوان یک گیاه مهم در کشاورزی، با انواع بیماری‌ها و آفات مواجه است که می‌تواند بر تولید و کیفیت محصول تأثیر بگذارد. مدیریت مناسب و به موقع بیماری‌ها و انواع آفات زیتون از طریق استفاده از سموم مناسب و روش‌های زراعی بهینه، نقش مهمی در افزایش بازدهی باغات زیتون دارد. شرکت آرال شیمی، ارائه دهنده محصول قارچکش ارگانیک اگروسیب است. این قارچکش طبیعی، سطح بالا است و می تواند برای از بین بردن انواع بیماری زیتون از جمله قارچی، باکتریایی و ویروسی موثر باشد. همچنین محصول پراکسیدین کشاورزی، می تواند به عنوان اکسیژن رسان و کود تقویتی برای ریشه های درخت زیتون موثر باشد.