بهداشت دام و دامداری

بهداشت دام و دامداری، به محافظت از دام ها در برابر بیماری ها از جمله حشرات، انگل ها و عوامل بیماری زا کمک می کند و برای حفظ رفاه و سلامتی حیوانات مولد و مصرفی، مانند دام های اهلی (گاوهای شیری، گوشتی و …) ضروری به نظر می رسد. اهمیت ضدعفونی دامداری به ویژه در مکان های مدرن که تراکم و بهره وری بالا باعث افزایش فشار عفونت می شود، بیشتر به چشم می خورد. تمیز کردن کامل و مناسب و ضدعفونی دامداری می تواند به کاهش سطح پاتوژن و جلوگیری یا شکستن چرخه بیماری کمک کند. و اما در مقابل کدام میکروب ها ضدعفونی می کنم؟ کدام سطوح باید ضدعفونی شوند؟ چگونه و چند بار باید ضدعفونی کنم؟ در این مقاله، به این سوالات پاسخ خواهیم داد.

---

پیشنهاد می کنیم قبل از ادامه مطلب، مقالات مرتبط زیر را مطالعه نمایید:⇓

♣ ضدعفونی کردن زخم های دامی

♣ روش های مبارزه با بیماری پوستی و انگلی دام

---

ملاحظات اولیه بهداشت دام و دامداری

بطور کلی، روشهای بهداشتی نظافت و ضدعفونی برای جلوگیری از انتقال عوامل عفونی در نظر گرفته شده است. این روش ها شامل غیر فعال کردن و یا از بین بردن میکروارگانیسم های عامل بیماری در محل مزرعه، تجهیزات، وسایل نقلیه و پرسنل در دامداری ها است. برای شناخت عوامل بیماری زا، حتما مقاله جامع “شناخت انواع میکروب، پاتوژن و عوامل بیماری زا” را مطالعه نمایید. برای رعایت بهداشت دام و دامداری، نخست باید اصطلاحات متناسب با این فرآیند را آموخت. این ملاحظات به شرح زیر است:

تمیز کردن

میکروب ها، آلودگی ها و ناخالصی ها را از سطوح یا اشیا حذف می کند. تمیز کردن با استفاده از صابون (یا مواد شوینده) و آب به طور فیزیکی، میکروب ها را از سطوح پاک می کند. این فرآیند لزوماً میکروب ها را از بین نمی برد، اما با حذف آنها، تعداد آنها و خطر گسترش عفونت را کاهش می دهد. مناطقی که خطر انتقال بیماری در آنها کم است، ممکن است فقط نیاز به تمیز کردن داشته باشند.

 ضدعفونی کردن

فرایند ضدعفونی دامداری، بسته به الزامات، تعداد میکروب های روی سطوح یا اجسام را تا حد ایمن کاهش می دهد. این فرایند با تمیز کردن یا ضدعفونی سطوح یا اجسام کار می کند تا خطر گسترش عفونت را کاهش دهد.

 گندزدایی کردن

میکروب های روی سطوح یا اجسام را از بین می برد. ضدعفونی کردن با استفاده از عوامل فیزیکی یا شیمیایی باعث از بین بردن میکروب ها روی سطوح یا اشیا می شود. این فرآیند لزوماً سطوح کثیف را پاک نمی کند یا میکروب ها را از بین نمی برد، اما با از بین بردن میکروب ها بر روی سطح پس از تمیز کردن، می تواند خطر گسترش عفونت را کاهش دهد.

استریلیزه کردن

همه انواع زندگی میکروبی را از بین می برد. بخار تحت فشار، گرمای خشک و مواد شیمیایی مایع در این فرایند استفاده می شود. طول عمر عوامل عفونی یا میکروارگانیسم های عامل بیماری متفاوت است. عمر بسیاری از ویروس ها و باکتری ها در خارج از میزبان، از ساعت ها تا روزها است. با این حال، برخی می توانند مدت طولانی با شرایط محیطی مناسب برای آنها (سیاه زخم، بیماری پا و دهان) زندگی کنند. حذف مواد آلی مانند خاک، خوراک و کود اولین قدم در فرایند بهداشت است.

بهداشت دام و ضدعفونی دامداری

افزایش تقاضا برای گوشت و فرآورده های دامی برای تغذیه جمعیت رو به رشد انسانی، منجر به تغییر در شیوه های دامداری شد. حرکت به سمت دامداری فشرده و افزایش تراکم، موجب مشکلات بیشتر، بیماری و در نتیجه خسارات مالی بیشتر به دامدار می شود. پیشگیری و کنترل بیماری، متکی به تحقیقات دامپزشکی، قرنطینه، واکسیناسیون، درمان و حفظ یک محیط سالم از طریق یک برنامه بهداشتی است که شامل تمیز کردن و ضدعفونی است. بهداشت دام به تمیز کردن و در صورت لزوم ضدعفونی کردن افراد، تجهیزات، حیوانات و مواد وارد شده به مزرعه می پردازد.

عملیات معمول مزرعه مانند تغذیه، دوشیدن شیر، دست زدن به حیوانات، درمان های پزشکی، تماس با وسایل نقلیه و تجهیزات، تعامل با ارائه دهندگان خدمات و بازدیدکنندگان خارجی، همه و همه نقاط تماس احتمالی برای انتقال بیماری ها و آفات هستند. مسیرهای ورود و خروج از ساختمانها و دامداری، دارای پتانسیل بالقوه ای است که می تواند ارگانیسم های بیماری زا را با خود آورده و یا بیرون ببرد. فرایند ضدعفونی دامداری ها شامل چندین بخش است که در زیر به آنها می پردازیم:

1) بهداشت پرسنل در دامداری

برخی از روش های ضدعفونی، باید قبل از اینکه افراد و لباس ها، تجهیزات، ملزومات، وسایل نقلیه و تجهیزات سنگین، از مناطق کثیف یا کم خطر به مناطق تمیز یا پرخطر (محل نگهداری حیوانات، خوراک، آب) بروند، انجام شود. دست دامداران، مستقیماً در تماس با گاو و تجهیزات، می تواند ناقل عوامل بیماری زا باشد. از این رو، باید از یک ضدعفونی کننده ی اثربخش برای این منظور استفاده شود. ضدعفونی دست و پاشنه باید توسط دامدار قبل و در حین دوشیدن و همچنین هنگام رفتن از محل زندگی گروهی از دام ها به گروه دیگر انجام شود. حمام های چکمه باید مرتباً تمیز و با مواد ضدعفونی کننده جدید پر شوند. همچنین پرسنل باید قبل از ورود دوش بکیرند، لباس های تمیز بپوشند و یا کفش ها را تمیز و ضدعفونی کنند و لباس های مخصوص محل را بپوشند.

2)بهداشت مکان زندگی

از موارد مهم در بحث بهداشت دام و دامداری، می توان به ضدعفونی دامداری و ساختمان های پرسنل نیز اشاره نمود. کاهش باکتریها در محیط اطراف باید فرصت دسترسی باکتریها به حیوان و ایجاد بیماری را کاهش دهد. ماهیت سطوح در اثر ضدعفونی تأثیر می گذارد. ضدعفونی کردن سطح خشن و متخلخل نسبت به سطح صاف سخت تر است. سطوح متخلخل نیز تمیزتر از سطوح صاف است. بنابراین سطح متخلخل پس از تمیز کردن بار سنگین تری را در خاک خواهد داشت، که این امر دشواری ضدعفونی را بیشتر می کند. باید از یک ضدعفونی کننده با طیف وسیع با تقویت کننده های نفوذی استفاده شود.

دفع حشرات و دورکردن حشرات از محل زندگی و روی سطح بدن دام ها نیز عامل مهم دیگری است که باید با دقت انجام شود. این کار معمولا با استفاده از تله های حشرات، لامپ های نوری و یا استفاده از مواد حشره کش شیمیایی صورت می گیرد که عموماً عوارض جانبی برای سلامت دام به همراه دارند. یا گاها با کشت درختچه ها و بوته های گیاهان معطر در اطراف دامداری که موجب دورشدن حشرات می گردد.

3) بهداشت دستگاه شیردوشی در دامداری

دستگاه شیردوشی می تواند منبعی از عفونت باشد و منجر به افزایش ورم پستان بالینی و تحت بالینی و نتیجتا کاهش کیفیت شیر شود. بنابراین یک پروتکل دقیق تمیز کردن و ضدعفونی کردن باید رعایت شود. دستگاه شیردوشی باید پس از هر بار دوشیدن، با شوینده های اسیدی یا قلیایی تمیز شود. یک شوینده قلیایی کلر اجازه می دهد تا سیستم ضدعفونی شود. همچنین از اسید پراستیک برای ضدعفونی کردن سیستم استفاده می شود. برای مواقعی که فشار آلودگی سالن زیاد است، تجهیزات باید حداقل هر 24 ساعت یک بار تمیز شوند و باید برای بقیه روز استفاده شوند. قسمت بیرونی خوشه شیردوشی را باید در پایان هر شیردوشی و در هنگام دوشش اگر کود حیوانی به آن بچسبد، شستشو داد. اگر کود حیوانی به راحتی از بین نرود، خوشه های شیردوشی باید با آب و صابون پاک شود.

---

همچنین بخوانید:

♣ پراکسیدین دامداری ها

♣ ضدعفونی کننده های دودزا و اثر آن بر میکروارگانیزم ها

---

4) بهداشت سالن شیردوشی

مکان شیردوشی، یک مکان با تراکم بالا است؛ بنابراین باید روزانه دو بار ضدعفونی شود. سطوح باید مرتباً تمیز شوند تا از تکثیر عوامل بیماری زا در این ناحیه پرجمعیت جلوگیری شود. از آنجا که دستگاه شیردوشی هر روز تمیز می شود، باید برای محیط شیردوشی نیز به همین گونه باشد. کارگران باید کف و دیوارهای سالن شیردوشی را پس از هر بار دوشیدن، با آب و مواد گندزدای فودگرید، گندزدایی کنند. سالن های شیردوشی اتوماتیک اغلب کثیف تر هستند، زیرا ربات نمی تواند همه کارها را به تنهایی انجام دهد و باید هر روز با دست تمیز شود.

5) بهداشت قفس گوساله، آغل گوساله و جعبه زایمان

گوساله ها بدون سیستم ایمنی بدن به دنیا می آیند، بنابراین قرار گرفتن زود هنگام در معرض عوامل بیماری زا می تواند برای آن ها کشنده باشد. گاوها همچنین با کاهش طبیعی عملکرد سیستم ایمنی بدن همراه با استرس زایمان مواجه هستند که می تواند خطر بیماری را در آنها افزایش دهد. با کاهش قرار گرفتن در معرض عوامل بیماری زا در این مواقع حساس، گاوداری ها بهترین شروع ممکن را در زندگی برای گوساله ها ایجاد می کنند و گاوها بهترین فرصت را برای اطمینان از شیردهی سودآور دارند. بنابراین ضدعفونی مکان زایمان امری بسیار مهم است. نخست پاکسازی آغل از فضولات دامی و سپس شستشوی آن با محلول های ضدعفونی کننده برای حذف آلودگی ها و پاتوژن ها توصیه می شود.

6) بهداشت دام

در بهداشت دام و دامداری، سه بیماری اصلی دارای اهمیت اقتصادی زیادی هستند. این بیماری ها عبارتند از ورم پستان، ناباروری و لنگی. از هر سه دام دو دام، مولفه عفونی دارند. بنابراین، استفاده از یک ماده ضدعفونی کننده سازگار برای کنترل این بیماری ها و در نتیجه سودآوری مزرعه ضروری است.

بهداشت پستان دام

بیماری ورم پستان گاو، یکی از شایع ترین بیماری های موجود در دامداری ها است. سه دوره خطرناک وجود دارد که گاوها را در معرض عوامل ایجاد کننده ورم پستان قرار می دهد:

• در حین دوشیدن: در صورتی که نوک پستان آماده دوشیدن نباشد.
• پس از شیردوشی: اگر گاو در یک منطقه کثیف دراز بکشد، در حالی که اسفنکترهای نوک پستانش باز باشد.
• در دوره خشک : در هنگام دوشش، گاوها از یک دستگاه شیردوشی مشترک استفاده می کنند و یک منبع آلودگی از یک گاو به یک گاو دیگر منتقل می شود. باید توجه داشت که هرگونه باکتری قبل از اتصال دستگاه شیردوشی از سطح پستانک پاک نشود، در نهایت به شیر وارد می شود.

الف) اقدامات لازم برای آماده سازی قبل از شیردوشی دام برای جلوگیری از ورم پستان:

ضدعفونی کننده پستانک قبل از شیردوشی از الزامات دستورالعمل شیر پاستوریزه (PMO) است. می توان یک محلول ضدعفونی کننده را روی پستانک ها پاشید و یا پستانک ها را نخست در در یک فنجان غوطه ور به مایع ضدعفونی قرار داد و سپس با یک حوله خشک کرد. این عمل، باید هر بار بین دفعات شیردوشی، تکرار شود. لیوان ها یا بطری های اسپری باید مرتباً تمیز و ضدعفونی شوند و در بعضی سیستم ها می توان آنها را در چرخه شستشو قرار داد. حوله های پارچه ای قابل استفاده، را مجددا باید با آب گرم شست. کلر به ماشین لباسشویی اضافه و کاملاً خشک می شود تا بار باکتری روی حوله ها کاهش یابد.

ب)اقدامات بعد از شیردوشی دام

موضوع مهم دیگری که در مورد بهداشت دام و دامداری وجود دارد این است که پس از دوشش، خطر آلودگی زیاد است. زیرا اسفنکتر نوک پستان، باز است و پس از دوشش می تواند برای دو ساعت یا بیشتر باز بماند. سازمان غذا و کشاورزی (FAO) به اهمیت ضدعفونی کننده پستانک پس از شیردوشی تاکید می کند. زیرا ضدعفونی میکروب های احتمالی را که در طی فرآیند شیردوشی روی پوست قرار می گیرند، را از بین می برد (عوامل بیماری زای مسری که منجر به ورم پستان می شوند). پوست گاو باید روزانه 2-3 مرتبه گاو به ماده ضدعفونی آغشته شود. از این رو،  استفاده از فرمولاسیون هایی که باعث خشکی و ترک پوست پستان نمی شود، بسیار حیاتی است.

ج)اقدامات لازم در دوره خشک

بهداشت گاوها که مستقیماً با بهداشت محیط مرتبط است، در کنترل و پیشگیری از ورم پستان در دوران شیردهی و دوره خشکی از اهمیت زیادی برخوردار است. برای پیشگیری از تجمع عوامل بیماری زای ورم پستان، مهم است که آغل های گاو را تا آنجا که ممکن است تمیز و خشک نگاه داشته شود و اطمینان حاصل شود که بسترها به طور مرتب تمیز و یا تعویض می شود.

 بهداشت سُم در دامداری

ضررهای اقتصادی قابل توجهی به دلیل لنگش ناشی از هزینه های درمان، کاهش تولید شیر، کاهش عملکرد تولید مثل و افزایش برداشت ایجاد می شود. میزان وقوع لنگش طی 20 سال گذشته در حال افزایش است. چالش در مورد ضدعفونی سُم، یافتن یک ماده گندزدای کارآمد در محلول های بسیار آلوده است. ضدعفونی کننده باید به باکتری هایی که غالباً در اعماق بافت ها قرار دارند، نیز برسد. اقدامات گله مانند حمام پا، تشک سُم و سیستم های کف کننده برای کنترل شیوع بیماری ضروری است. برای اطمینان از موثر بودن راه حل ها ، حمام های پا باید مرتباً تخلیه و دوباره پر شوند.

کلام آخر:

بهداشت دام و دامداری، از موضوعات بسیار مهمی هستند که مستقیماً به سلامت عمومی جامعه ارتباط دارند. لذا توجه به مقوله ضدعفونی و بهداشت دام، بسیار حائز اهمیت است. هدف از گندزدایی و ضدعفونی دامداری، کاهش فشار عفونت و در نتیجه کاهش شیوع بیماری است. انتخاب ماده گندزدای متناسب با هر شرایط خاص، منجر به جلوگیری موثر از بیماری ها و داشتن یک دامداری سودآور می شود. شرکت آرال شیمی با ارائه یک پکیج کامل قابل استفاده در قسمت های مختلف پرورش دام، سهم برجسته ای در صنعت دامداری کشور ایفا کرده است. نخست، محلول داموسیب، یک محصول چندمنظوره که برای ضدعفونی کلیه سطوح و سالن های دامداری ارائه می شود. سایر محصولات، شوینده های اسیدی AC-02 و قلیایی Al-01  مخصوص شستشوی دستگاه های شیردوش، ضدعفونی کننده زخم دامی بتادیپ و محلول سیف تیت گارد برای جلوگیری از ورم پستان است.