انواع گلخانه و طبقه بندی آن ها

با توجه به نقش گلخانه‌ها در تولید مستمر محصولات کشاورزی، به‌ویژه در مناطق سردسیر و با عرض جغرافیایی بالا، اهمیت آن‌ها در تأمین امنیت غذایی روز به روز افزایش می‌یابد. ایجاد گلخانه این امکان را فراهم می‌کند تا گیاهان در محیطی کنترل‌شده و به دور از آسیب‌های ناشی از تغییرات آب‌وهوایی و آفات پرورش یابند. یکی از معیارهای مهم در دسته‌بندی گلخانه‌ها، شکل فیزیکی و نوع سازه آن‌هاست، که هرکدام مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارند. در ادامه به بررسی انواع مختلف گلخانه و ویژگی‌های هر یک خواهیم پرداخت؛ بنابراین اگر در فکر راه‌اندازی یک گلخانه هستید، پیشنهاد می‌کنیم این مطلب را تا پایان دنبال کنید.

بیشتر بدانیم:

♣ گیاهان گلخانه و نکات مربوط به نگهداری گلخانه در زمستان

♣ گلخانه و انواع بیماری های آن

گلخانه چیست؟

گلخانه (Greenhouse) ساختاری است با دیوارها و سقف که عمدتا از مواد شفاف، مانند شیشه یا پلاستیک ساخته شده است که در آن گیاهانی که به شرایط آب و هوایی منظم نیاز دارند، رشد می کنند. برای محافظت از گیاهان حساس یا خارج از فصل در برابر سرما یا گرمای بیش از حد طراحی شده است. گلخانه ها اغلب برای پرورش گل، سبزیجات و میوه ها استفاده می شوند.

یکی از ویژگی‌های مهم گلخانه‌ها توانایی تنظیم عوامل محیطی مانند دما، رطوبت، نور و تهویه است که این امکان را فراهم می‌سازد تا محصولات کشاورزی خارج از فصل نیز به‌طور مؤثر تولید شوند. این کنترل‌پذیری نه‌تنها موجب افزایش بهره‌وری و کیفیت محصول می‌شود، بلکه وابستگی به شرایط متغیر اقلیمی را نیز کاهش می‌دهد. به همین دلیل، گلخانه‌ها نقش مهمی در کشاورزی مدرن و تأمین پایدار مواد غذایی ایفا می‌کنند.

مدیریت گلخانه و گلخانه داری:

یک سیستم مدیریت موثر گلخانه ای به دنبال استفاده از تمام ابزارهایی است که در اختیار دارد تا ضمن حذف کردن هزینه های اضافی، بهترین محصولات را با کیفیت تولید کند. این می تواند شامل استفاده موثر از منابع نیروی کار، یا چرخش سیستم های آبیاری و تغذیه خودکار باشد. هدف سیستم مدیریت گلخانه کاهش نیروی کار بدون ارزش افزوده و در عین حال افزایش سودآوری است. قبل از اقدام به شروع ساخت، باید از شرایط لازم برای احداث گلخانه آگاه شد. لذا شناخت کافی در مورد انواع گلخانه، می تواند به افزایش بهره وری و کاهش هزینه ها کمک کند.

انواع گلخانه بر اساس شکل و ساختار و کاربرد آن ها

در یک طبقه بندی، انواع گلخانه ها را می توان به دو دسته گلخانه های صنعتی و سنتی تقسیم بندی کرد. اندازه سازه های گلخانه از سوله های کوچک گرفته تا ساختمان هایی با ابعاد صنعتی متغیر است. گلخانه ها معمولا از پنل های شیشه ای یا پلی کربنات ساخته می شوند. بیشتر گلخانه های شیشه ای از شیشه های سکوریت شده تشکیل شده اند که محکم و مقاوم در برابر آب و هوا هستند. کشت گلخانه ایی نسبت به کشت های معمولی در باغات و مزارع کشاورزی مزیت هایی دارد که در بخش بعد به آن ها اشاره می شود.

علاوه بر تفاوت در مقیاس و نوع سازه، گلخانه‌های صنعتی و سنتی از نظر تجهیزات و سطح فناوری نیز با یکدیگر تفاوت دارند. گلخانه‌های صنعتی معمولاً مجهز به سیستم‌های پیشرفته کنترل دما، رطوبت، نور و آبیاری خودکار هستند که امکان تولید مستمر و با کیفیت بالا را فراهم می‌سازد. در مقابل، گلخانه‌های سنتی بیشتر متکی به روش‌های دستی و نیروی انسانی بوده و معمولاً برای تولید در مقیاس کوچک‌تر یا مصارف محلی به کار می‌روند. انتخاب نوع گلخانه به عواملی مانند هدف تولید، بودجه، شرایط اقلیمی و سطح دانش فنی بهره‌بردار بستگی دارد.

مزایای استفاده از گلخانه صنعتی:

امروزه تعداد گلخانه های صنعتی رو به افزایش است. انواع گلخانه صنعتی، مزایای زیادی دارند که در زیر به چند مورد از آن ها اشاره شده است.

• تولید محصول در تمامی فصل ها: امکان پرورش گیاهان در همه فصل های سال امکان پذیر است.
• حفظ شرایط مطلوب آب و هوا: نگهداری از باغ در هوای بد ممکن است دشوار باشد. در گلخانه، لازم نیست نگران این باشید زیرا همه چیز پوشیده شده است، حتی اگر بیرون باران شدید باشد.
• پرورش انواع گیاهان: هنگام استفاده از گلخانه، شما توانایی پرورش گیاهان متنوعی را دارید.
• محافظت در برابر آفات: با ساخت گلخانه، می توان گیاهان را از آفات و بیماری ها حفظ کرد.
• ایجاد محیط رشد بهینه: ایجاد یک محیط رشد بهینه به شما کمک می کند تا رشد گیاهان را افزایش دهید و از مزایای گیاهان سالم تر و با تولید بهتر بهره مند شوید.
• صرفه جویی در انرژی: کشت گلخانه ایی، باعث صرفه جویی در انرژی و هزینه ها می شود.
• صرفه جویی در مصرف آب: کشت در گلخانه ها موجب صرفه جویی در مصرف آب نیز می گردد.

انواع گلخانه: گلخانه های دائمی و موقت

الف) گلخانه های موقت: گلخانه موقت معمولا گلخانه ای است که در طول ماه های زمستان، بدون نیاز به آماده سازی زمین برای محافظت از گیاهان حساس ساخته می شود. برخی از واحدها ممکن است یک قاب فولادی یا یک قاب قطبی داشته باشند، اما پوشش معمولا نوعی فیلم است. این پوشش ها ممکن است در مدت زمان مشخصی ساخته و از بین بروند. آنها معمولا استقامت بار برف یا باد را ندارند. در واقع، اکثر سازندگان توصیه می کنند که پوشش ها قبل از شرایط باد شدید برداشته شوند.

ب) گلخانه های دائمی: گلخانه دائمی بسیار متفاوت است. آنها به طور کلی دارای یک قاب با کیفیت بالاتر هستند که به هم متصل می شوند. اگرچه برخی از گلخانه های موقت با کیفیت نیز این قاب را دارند. سازه های دائمی معمولا با مواد سفت تری مانند پلی کربنات یا شیشه لعاب داده می شوند. گلخانه های دائمی با کیفیت خوب برای بار برف و بار باد رتبه بندی می شوند و برخی ممکن است قبل از نصب نیاز به مجوز ساختمان داشته باشند.

انواع گلخانه بر اساس شرایط اقلیمی:

نوع گلخانه باید متناسب با اقلیم منطقه انتخاب شود تا عملکرد بهینه داشته باشد. در مناطق گرم و خشک، گلخانه‌ها باید مجهز به سیستم تهویه مناسب، سایه‌انداز و خنک‌کننده باشند. اما در مناطق سردسیر، استفاده از سیستم‌های گرمایشی و پوشش مقاوم در برابر برف ضروری است. در مناطق مرطوب نیز گلخانه باید دارای تهویه قوی و پوششی باشد که در برابر پوسیدگی مقاومت بالایی داشته باشد.

انواع گلخانه از نظر کاربرد:

گلخانه ها از نظر کاربرد به پنج دسته تقسیم می شوند:

• گلخانه های آموزشی
• گلخانه های تحقیقاتی
• گلخانه های تجاری
• گلخانه های تفریحی
• گلخانه های هیدروپونیک

الف) گلخانه های آموزشی:

 ساخت گلخانه های آموزشی فرصت یادگیری عملی موضوعات مهم برای کارآموزان و دانشجویان را فراهم می کند. فاصله ردیف های کشت در گلخانه های آموزشی بیشتر از گلخانه های دیگر است. همچنین این گلخانه ها در فصول مختلف سال در دسترس کارآموزان قرار می گیرد. پوششی که برای ساخت گلخانه های آموزشی استفاده می شود، عموما از جنس شیشه یا پلی کربنات است.

ب) گلخانه های تحقیقاتی:

 گلخانه های تحقیقاتی 6 هدف اصلی دارند: شناسایی، حفظ، تجزیه و تحلیل شیمیایی و ژنتیکی، مستند سازی فرآیند های بیولوژیکی، تصویر سازی علمی و عکاسی، شناخت آفات و بیماری ها در گل و گیاه.

ج) گلخانه تجاری:

هدف اصلی ساخت گلخانه تجاری پرورش محصولات در خارج از فصل تولید، کاهش هزینه ها و… است. اغلب گلخانه های تجاری، امکاناتی با فناوری پیشرفته هستند که به طور خاص برای رشد محصولات مورد نظر تجهیز شده اند.

د) گلخانه تفریحی:

هدف از ساخت گلخانه های سرگرمی و تفریحی، نگهداری گیاهان زینتی و پرورش سبزیجات خانگی است. مساحت داخلی این گلخانه ها نسبت به گلخانه های دیگر کوچک تر است.

ه) گلخانه هیدروپونیک:

گلخانه هیدروپونیک نوعی گلخانه مدرن است که در آن گیاهان بدون خاک و با استفاده از محلول‌های مغذی در آب کشت می‌شوند. این روش باعث صرفه‌جویی در مصرف آب، رشد سریع‌تر گیاهان و کنترل دقیق‌تر عناصر غذایی می‌شود. گلخانه‌های هیدروپونیک معمولاً برای تولید محصولات با کیفیت بالا در فضایی محدود و به‌صورت پیوسته استفاده می‌شوند.

همچنین بخوانید:

♣ ضدعفونی گلخانه و بهداشت آن

♣ چهار مشکل رایج در باغبانی بدون خاک و راهکارهای حل آنها

طبقه بندی گلخانه بر اساس سازه:

فرم کلی انواع گلخانه در ایران از دو طرح کمانی و قله ایی پیروی می کند. انواع گلخانه بر اساس شکل و ساختار به شرح زیر طبقه بندی می شوند.

• گلخانه های قله ایی ( شیروانی)
• گلخانه های تونلی
• گلخانه های سیرکولار
• گلخانه های گاتیک (اسپانیایی)

الف) گلخانه های قله ایی (شیروانی):

گلخانه های قله ایی، یکی از محبوب ترین و رایج ترین انواع سازه گلخانه ای در مناطقی است که برف و باران زیاد است. سقفشان به شکل شیروانی یا همان شبیه به حرف انگلیسی A است. به دلیل سقف های شیب دار و مسطح، مقدار زیادی نور خورشید به داخل محوطه می رسد. عموما برای ساخت گلخانه های قله ایی از پانل های شیشه ای یا پلاستیکی برای سقف استفاده می شود. گلخانه های شیروانی فضای زیادی را برای گیاهان فراهم می کنند. در حالیکه گلخانه های قله ایی یک انتخاب عالی برای گیاهانی است که به صورت ردیفی کشت می شوند.

گلخانه شیشه ایی، یکی از انواع گلخانه های قله ایی است. جنس این گلخانه ها عموما از شیشه سکوریت است. گلخانه شیشه ایی، یکی از پرهزینه ترین و مقاوم ترین انواع گلخانه، محسوب می شوند. گلخانه شیشه ایی طول عمر بالایی دارد. در مناطق سردسیر و کم نور کارایی بیشتری دارد و مقابل بادهای شدید، برف و باران مقاوم است.

ب) گلخانه های تونلی:

از دیگر انواع گلخانه، می توان به گلخانه تونلی اشاره نمود. ابعاد این سازه بنا به کشت محصولات، اقلیم، منطقه و… به طور تقریبی 6 الی 12 متر در عرض و 2 الی 4 متر در ارتفاع است.گلخانه تونلی به دلیل کوچک تر بودن ابعاد گلخانه، نسبت به سایر گلخانه ها سریع تر گرم می شود. مصرف انرژی و سوخت در این گلخانه ها کمتر است. گلخانه تونلی بیشتر برای کشت گل های آپارتمانی، آلوئه ورا و گیاهان دارویی استفاده می گردند. قیمت تمام شده این سازه نسبت به انواع گلخانه های دیگر پائین تر است. در ساخت گلخانه تونلی اغلب از لوله های گالوانیزه استفاده می شود.

ج) گلخانه های سیرکولار:

انواع سازه گلخانه های سیرکولار دارای سقف به صورت کمانی است. گلخانه های سیرکولار بیشتر در مناطق گرمسیر که وزش باد در آنجا شدید است، ساخته می شوند. در گلخانه های سیرکولار بیشتر کشت صیفی جات صورت می گیرد. مقاومت این سازه ها در برابر، باد، باران و برف بالا است. پوشش گلخانه های سیرکولار معمولا از جنس پلاستیک است.

د) گلخانه های گاتیک (اسپانیایی):

سازه گلخانه های گاتیک تلفیقی از گلخانه های قله ایی و سیرکولار است. سقف آن به صورت کمانی و زاویه دار است. ارتفاع این سازه ها 6-12 متر و عرض آن 8-12 متر متغیر است. جنس چارچوب این گلخانه ها از لوله های گالوانیزه است. سازه گلخانه گاتیک برای کشت انواع محصولات گلخانه ایی که رشد ارتفاعی دارند ( مانند گوجه، خیار) مناسب است. از ویژگی های سازه گلخانه ایی گاتیک، مقاومت این سازه در برابر باد، برف و باران است. شکل خاص این سازه امکان این را می دهد تا برف و باران به راحتی به سمت پائین هدایت شوند.

طبقه ‌بندی گلخانه بر اساس جنس آن

برای ساخت گلخانه، مواد مختلفی با ویژگی‌ها و هزینه‌های گوناگون استفاده می‌شوند. لوله‌های پلاستیکی ارزان هستند اما برای سازه‌های بزرگ کافی نیستند، در حالی که چوب به‌دلیل عایق بودن، گزینه مناسبی برای مناطق سرد است. لوله‌های فلزی مانند فولاد و آلومینیوم دوام بالایی دارند اما عایق حرارتی ضعیفی دارند. شیشه به عنوان متریال سنتی گلخانه‌ای گران، شکننده و دشوار در نصب است اما نور را عالی منتقل می‌کند. در مقابل، پلی‌کربنات سبک، مقاوم و مقرون‌به‌صرفه است و نور را به‌طور یکنواخت پخش می‌کند. اکریلیک نیز با دوام و قابلیت شکل‌پذیری بالا گزینه مناسبی است، هرچند هزینه آن زیاد است. فایبرگلاس ارزان‌ترین ماده محسوب می‌شود و در شرایط سخت عملکرد خوبی دارد، اما با گذشت زمان زرد شده و از شفافیت آن کاسته می‌شود.

پوشش گلخانه نقش مهمی در عبور نور، حفظ دما و رطوبت دارد. در جدول زیر، انواع پوشش های گلخانه قابل رویت است:

کلام آخر:

هر منطقه ایی از کره زمین شرایط آب و هوایی متفاوتی دارد، در نتیجه ساخت انواع گلخانه و کشت در هر منطقه متفاوت خواهد بود. کشت گلخانه ای یک بخش نوآورانه ایی است که، میوه، سبزیجات و گیاهان را می توان خارج از فصل کشت و با کیفیت بالا تولید نمود. محصولات تولیدی صنایع آرال شیمی، همچون اگروسیب، قارچکش ارگانیک برای ضدعفونی خاک و محیط گلخانه و محصول پراکسیدین، بعنوان تقویت کننده و اکسیژن رسان خاک و گیاه، در انواع گلخانه اعم از سنتی، هیدروپونیک و ایروپونیک بسیار موثر و کاربردی هستند.

⇐ بروزرسانی در خرداد 1404