راهنمای جامع انتخاب انواع مواد ضدعفونی کننده

ضدعفونی‌کننده‌ها و گندزداها برای حفظ بهداشت با حذف یا کاهش میکروارگانیسم‌های مضر روی سطوح، اشیاء و پوست ضروری هستند. استفاده از مواد ضدعفونی کننده در صنعت برای اطمینان از ایمنی، کیفیت و انطباق در بخش های مختلف حیاتی است. در صنایعی مانند غذا و نوشیدنی، داروسازی، مراقبت های بهداشتی و تولیدی، حفظ محیطی بهداشتی از آلودگی هایی که می تواند یکپارچگی محصول و سلامت مصرف کننده را به خطر بیندازد، جلوگیری می کند. ضدعفونی‌کننده‌ها میکروارگانیسم‌های مضر را از بین می‌برند، خطر فساد، شیوع بیماری و نقض مقررات را کاهش می‌دهند. هر گندزدا، هر نوع بسته به اثربخشی، ایمنی و ماهیت سطح یا محیط هدف، کاربردهای خاصی دارد. در این مقاله، به مرور جامع برای انتخاب انواع محلول ضدعفونی کننده و بهترین ضدعفونی کننده صنعتی می پردازیم.

 

---

همچنین بخوانید:

♣ ضدعفونی کننده های بیمارستانی و پزشکی

♣ تجهیزات جانبی ضدعفونی کننده ها

---

طبقه بندی انواع مواد ضدعفونی کننده

به طور کلی، آنها را می توان به ضدعفونی کننده های مبتنی بر الکل طبقه بندی کرد که معمولاً برای بهداشت دست استفاده می شود و حاوی اتانول یا ایزوپروپانول است. ترکیبات کلر، موثر در برابر طیف گسترده ای از عوامل بیماری زا و به طور گسترده در تصفیه آب و ضد عفونی سطح استفاده می شود. ترکیبات آمونیوم چهارتایی که در مراقبت های بهداشتی و خدمات غذایی برای تمیز کردن سطوح استفاده می شود. پراکسید هیدروژن و اسید پراستیک، که عوامل اکسید کننده قوی برای کاربردهای پزشکی و صنعتی ایده آل هستند. ترکیبات فنلی، موثر در مراقبت های بهداشتی برای ضد عفونی سطوح غیر متخلخل؛ و ضدعفونی کننده های اشعه ماوراء بنفش، که ضدعفونی کننده بدون مواد شیمیایی برای هوا، آب و سطوح است.

اصطلاحات رایج در نظافت و حفظ بهداشت

رعایت بهداشت و نظافت برای بدن و محیط اطراف امری ضروری و لازم به نظر می رسد. این امر از طرق مختلفی مانند استفاده از مواد ضدعفونی کننده، گندزداها و غیره صورت می پذیرد. نحوه استفاده، موارد کاربرد و قدرت مکانیسم روش های مختلف بهداشتی با هم متفاوت است. ممکن است هر روش، پیش نیاز یا مکمل روش دیگر باشد. عموما واژگان متنوعی برای این منظور به کار می رود. در زیر به چند مورد از پرکاربردترین اشاره خواهد شد:

1. تمیزکردن(Cleaning):

تمیز کردن فرآیند حذف کثیفی، گرد و غبار و سایر خاک های قابل مشاهده از سطوح است. معمولاً با یک پارچه یا دستمال مرطوب همراه با مواد شوینده، صابون یا حلال تکمیل می شود. تمیزکردن باکتری ها یا ویروس ها را از بین نبرده یا از سطوح پاک نمی کند، اما امری ضروری است. تمیز کردن همیشه باید قبل از ضدعفونی کردن، گندزدایی و استریل کردن انجام شود زیرا کارایی هر فرآیند را بهبود می بخشد.

2. سنیتایز(Sanitize):

سنیتایزرها یا مواد ضدعفونی کننده دست، مقدار باکتری روی سطح را کاهش می دهند. اما باکتری ها و ویروس ها را از روی سطوح از بین نمی برند. در عوض، میزان باکتری روی یک سطح را طبق استانداردهای بهداشت عمومی، به سطح ایمن کاهش می دهد. سنیتایزرها اغلب بر روی سطوح تماس با مواد غذایی استفاده می‌شوند. زیرا در مقایسه با مواد ضدعفونی‌کننده‌، قدرت مواد شیمیایی در آنها کمتر است.

3. ضدعفونی کردن(Antisepticise):

مواد ضدعفونی کننده یا گندزداهای پوست، مواد شیمیایی برای تمیز کردن پوست و زخم ها هستند. آنها می توانند میکروارگانیسم ها را بکشند یا از رشد آنها جلوگیری کنند.

4. گندزدایی کردن(Disinfect):

گندزدایی، باکتری ها و ویروس های مشخص شده روی سطوح را از بین می برد یا غیرفعال می کند و یکی از مطمئن ترین راه ها برای جلوگیری از انتشار عفونت و میکروب است. اگرچه در سطوح تماس با مواد غذایی بیشتر از سنیتایزرها استفاده می‌شوند، اما می‌توان گندزداها هم به کار برد. در این صورت، باید حاوی مواد شیمیایی ایمن برای غذا باشند. گندزدایی در شرایط مختلفی انجام می شود. استفاده از گندزداها در کنار مواد ضدعفونی (به ویژه در بیمارستان ها و سایر مراکز پزشکی) اهمیت بسزایی دارد.

5. استریلیزه کردن(Sterilization):

استریل کردن نه تنها باکتری و ویروس، بلکه همه اشکال حیات میکروبی را از بین می برد. استریلیزه کردن کاری نیست که افراد عادی در خانه خود انجام دهند. این عمل بیشتر در اتاق های جراحی و آزمایشگاه ها دیده می شود. قدرت مواد استریلیزه از مواد ضدعفونی بیشتر است.

6. آنتی باکتریال(Antibacterial):

آنتی باکتریال ها نیز مواد شیمیایی هستند که افراد می توانند از آنها برای تمیز کردن نواحی پوست استفاده کنند. صابون ها و اسپری ها اغلب حاوی آنتی باکتریال هستند. اسپری های آنتی باکتریال در از بین بردن یا کند کردن رشد باکتری ها موثر هستند. با این حال، آنها ویروس ها را نمی کشند یا از رشد آنها جلوگیری نمی کنند.

7. آنتی بیوتیک (Antibiotics):

آنتی بیوتیک ها نوعی داروی تجویزی هستند که می توانند عفونت های باکتریایی را درمان کنند. هم مواد ضدعفونی کننده و هم آنتی بیوتیک ها می توانند عفونت های باکتریایی را درمان کنند. افراد می توانند هر دو نوع را روی پوست یا غشاهای مخاطی اعمال کنند. می توان آنتی بیوتیک ها را به صورت خوراکی نیز مصرف کرد تا عفونت های داخل بدن را درمان کند.

 

و اما طبق سازمان EPA مرجع حفاظت از محیط زیست، محصولاتی که برای از بین بردن ویروس ها و باکتری های روی سطح استفاده می شوند، به عنوان آفت کش های ضد میکروبی ثبت شده اند. مواد ضدعفونی کننده و گندزداها، دو نوع آفت کش ضد میکروبی هستند.

فرآیندهای مختلف بهداشتی از نگاه سازمان EPA

به دلیل اهمیت حفظ جان انسان ها در عمل های جراحی پزشکی با سایر خدمات درمانی، لزوم استفاده از مواد ضدعفونی کننده برای افراد حیاتی است. علاوه بر آن، مواد گندزدا برای نظافت محیط بیمارستان و دستگاه ها ضروری و واجب است. به همین دلیل در این مقاله، نخست به بررسی مواد ضدعفونی کننده پرداخته می شود.

ضدعفونی کننده چیست؟

ضدعفونی، فرآیندی است که بسیار یا همه میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا را بر روی بافت زنده از بین می برد.

• مواد ضدعفونی، موادی است که رشد میکروارگانیسم ها را متوقف یا کند می کند. اغلب در بیمارستان ها و سایر محیط های پزشکی برای کاهش خطر عفونت در طی جراحی استفاده می شوند.
• انواع محلول ضدعفونی کننده در محیط های پزشکی استفاده می شود. این محلول ها، شامل مالش دست، شستشوی دست و آماده سازی پوست می شود.

 

تفاوت ضدعفونی کننده(Antiseptic) و گندزدا(Disinfectant) چیست؟

ضدعفونی‌کننده‌ها و گندزداها هر دو میکروارگانیسم‌ها را از بین می‌برند و بسیاری از مردم این اصطلاحات را به جای یکدیگر استفاده می‌کنند. اما تفاوت زیادی بین آن ها وجود دارد. یک ماده ضد عفونی کننده (آنتی سپتیک) روی بدن اعمال می شود. در حالی که گندزدا ها روی سطوح غیر زنده اعمال می شوند. هم ضدعفونی‌کننده‌ها و هم گندزداها، حاوی عوامل شیمیایی هستند که گاهی اوقات بیوسید نامیده می‌شوند. پراکسید هیدروژن نمونه ای از یک عنصر رایج در هر دو ضدعفونی کننده و گندزدا است. با این حال، ضدعفونی کننده ها معمولاً حاوی غلظت‌های کمتری از بیوسیدها نسبت به گندزداها هستند.

طبقه بندی انواع ضدعفونی کننده

مواد ضدعفونی معمولاً بر اساس ساختار شیمیایی شان دسته بندی می شوند. برخی از آنها برای استفاده در خانه بی خطر هستند. در حالی که برخی دیگر فقط برای استفاده در محیط های بالینی یا بیمارستانی مناسب می باشند. همه انواع پوست را ضد عفونی می کنند، اما سایر انواع محلول ضدعفونی کننده با کاربردهای متنوع عبارتند از:

• کلرهگزیدین و سایر بیگوانیدها برای استفاده قبل از عمل، برای زخم های باز و برای شستشوی مثانه
• رنگ آنتی باکتریال برای درمان زخم ها و سوختگی ها
• پراکسید و پرمنگنات برای ضد عفونی کردن پوست یا استفاده به عنوان دهانشویه
• مشتق فنل هالوژنه مانند صابون های پزشکی و محلول های تمیز کننده
• الکل ها مانند ایزوپروپیل الکل و اتیل الکل
• ترکیب آمونیوم چهارتایی
• مشتق فنل هالوژنه در صابون ها و محلول ها
• مشتق کینولون برای درمان زخم ها و یکی از اجزای پاستیل گلو

کاربردهای مواد ضدعفونی کننده

انواع محلول ضدعفونی کننده کاربردهای بالقوه ای دارند. برخی از رایج ترین آن ها عبارتند از:

• جلوگیری از عفونت های روی پوست، به ویژه برای بریدگی ها، خراش ها یا سوختگی های جزئی
• شستشوی خشک دست، که کارکنان مراقبت های بهداشتی ممکن است بین روش ها یا بیماران مختلف انجام دهند.
• تمیز کردن پوست قبل از یک عمل پزشکی، مانند خون گیری یا جراحی
• درمان عفونت گلو با دهانشویه یا پاستیل
• تمیز کردن غشاهای مخاطی، برای درمان عفونت ها یا قبل از استفاده از کاتر

مزایای استفاده از مواد ضدعفونی کننده

با ظهور نخستین مواد ضدعفونی کننده، این مواد همواره در کنار پزشکان، نجات بخش جان انسان ها بوده اند. برخی از مزیت های استفاده از انواع محلول ضدعفونی کننده، به شرح زیر است:

• مواد ضدعفونی کننده برای اولین بار به جراحان اجازه دادند تجهیزات و اتاق های عمل را استریل کنند.
• مواد ضدعفونی کننده در تمیز کردن زخم های بیماران و سالن عمل مهم بوده و از این رو جان افراد را نجات می دهند.
• با استفاده از مواد ضدعفونی کننده ( از نوع اسید کربولیک لیستر) نرخ مرگ ناشی از قطع عضو در سالهای 1867 تا 1870، از 46% به 15% کاهش یافت.
• امکان پیشرفت از جراحی آنتی سپتیک به جراحی آسپتیک

معایب استفاده از مواد ضدعفونی کننده

سازمان غذا و دارو (FDA) نگرانی‌های بالقوه ایمنی را برای 24 ماده فعال در مواد ضدعفونی کننده پیدا کرده است. چندین ماده فعال در انواع محلول ضدعفونی کننده به دلیل اثرات طولانی مدت ناشناخته بر بدن ممنوع شده اند. همچنین شواهد کمی در مورد اثربخشی آنها وجود دارد. اسید کربولیک به عنوان یکی از مواد ضدعفونی کننده، موجب ترک خوردگی و یا زخم دستان جراحان و پرستاران میشود.

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) توصیه می کند: «استفاده از مواد ضدعفونی کننده با غلظت بیش از حد ممکن است باعث تحریک یا سوختگی شیمیایی روی پوست شود». این نوع تحریک، درماتیت تماسی تحریک کننده نامیده می شود.

نکات مهم در انتخاب و نحوه ی استفاده از ضدعفونی کننده

در انتخاب انواع محلول ضدعفونی کننده، ملاحظاتی وجود دارد که باید رعایت شود. نوع محلول باید با کاربرد موردنیاز مطابقت خوبی داشته باشد. انتخاب درست می تواند در وقت و هزینه صرفه جویی کند. پنج نکته زیر در هنگام انتخاب بهترین ضدعفونی کننده باید مورد توجه قرار گیرد:
1. میزان اثربخشی: آیا بر روی انواع پاتوژن ها موثر است؟
2. مدت زمان تماس: تا چه مدت باید محلول خیس بر روی سطح بدن قرار داشته باشد؟
3. آکاهی به نکات امنیتی و عوارض جانبی: آیا استفاده از آن در همه مواقع بی خطر است؟
4. سادگی استفاده: آیا آماده به مصرف است یا روش خاصی برای استفاده از آن وجود دارد؟
5. قیمت: آیا قیمت محلول به نسبت میزان استفاده، مقرون به صرفه است؟

و اما مواد ضدعفونی کننده چیست؟

مواد ضدعفونی کننده موادی هستند که به جلوگیری از رشد میکروارگانیسم ها روی پوست کمک می کنند. آنها روزانه در محیط های پزشکی برای کاهش خطر عفونت و جلوگیری از گسترش میکروب ها استفاده می شوند. در حالی که آنها به طور کلی ایمن هستند، بهتر است از استفاده طولانی مدت از آنها خودداری کنید. حتی اگر از بهترین ضدعفونی کننده استفاده می کنیم، باید نکات زیر را درمورد نحوه استفاده آن در نظر گرفت:

بر اساس مقررات FDA افراد باید از استفاده مواد ضدعفونی کننده در موارد زیر اجتناب کنند:

•  زخم های عمیق و بزرگ
• سوختگی شدید
• زخم هایی که حاوی اجسام خارجی هستند
• نیش و خراش حیوانات
• عفونت های چشم

انواع محلول ضدعفونی کننده بدون نسخه برای استفاده طولانی مدت مناسب نیستند. یک فرد باید فقط یک هفته یا کمتر، از آنها استفاده کند.

ویژگی های بهترین ضدعفونی کننده

و اما بهترین ضدعفونی کننده کدام است؟ انواع محلول ضدعفونی کننده از نظر هزینه، اثربخشی، کاربردها و عوارض جانبی بالقوه متفاوت هستند. اما به طور کلی یک محلول ضدعفونی ایده ال، باید خواص زیر را دارا باشد:

• باید طیف ضد میکروبی گسترده ای داشته باشد.
• مکانیزم اثر آن سریع باشد.
• تحت تأثیر عوامل محیطی قرار نگیرد: باید در حضور مواد آلی (مانند خون، خلط، مدفوع) فعال باشد. با صابون ها، مواد شوینده و سایر مواد شیمیایی که در حال استفاده هستند سازگار باشد.
• باید در دو حالت رقیق یا کنسانتره پایدار باشد.
• باید یک لایه ضد میکروبی بر روی سطح تحت درمان باقی بگذارد.
• برای مردم و حیوانات ایمن باشد.
• از نظر محیط زیستی ایمن باشد.
• هیچ آسیب یا بویی بر جای نگذارد.
• مقرون به صرفه باشد.
• مستقیما به مصرف برسد.
• باید در آب محلول باشد.
• غیر سمی بوده و برای بیمار مضر نباشد.

مواد رایج جهت حفظ بهداشت در مصارف عمومی

حفظ سلامت و بهداشت افراد منحصر به استفاده از مواد ضدعفونی کننده بیمارستانی نمی شود. در سایر مکان ها از جمله مدارس، ادارات، فروشگاه ها و غیره نیز رعایت نکات بهداشتی امری ضروری است. در این موارد از روش گندزدایی استفاده می شود. حال به شناخت، معرفی وکاربرد این مواد پرداخته می شود.

1. مواد گندزدا (مواد ضدعفونی)

گندزداها عوامل شیمیایی هستند که برای از بین بردن باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها، یا کپک‌های موجود روی اشیاء غیرزنده استفاده می‌شوند. طبق تعریف، فرمول های ضدعفونی کننده ها و گندزداها باید در آژانس حفاظت از محیط زیست (EPA) ثبت شوند. “ماده فعال” در فرمول گندزدا، پاتوژن ها را با مختل کردن یا آسیب رساندن به سلول های آنها، از بین میبرد. برخی از گندزداها، جز مواد ضدعفونی کننده به شمار می آیند و می توانند در مصارف پزشکی استفاده شوند.

طبقه بندی انواع گندزداها و مواد ضدعفونی

برای انتخاب بهتربن ضدعفونی کننده و گندزدا، باید انواع آنها را شناخت و محصول موردنظر را انتخاب کرد. پیش تر انواع محلول ضدعفونی معرفی شدند. و اما به طور کلی مواد گندزدا در دسته های زیر وجود دارند:

• گندزداهای هوا (پروپیلن گلیکول، تری اتیلن گلیکول)
• گندزدا های شیمیایی
  ♦ ارگانیک (الکل، آلدئید، فنل و مشتقات آن، ترکیبات آمونیوم چهارتایی، ترپن ها، تیمول، اسید لاکتیک)
  ♦ غیرارگانیک (اسیدها، فلزات، ید، کلر)
• گندزداهای غیر شیمیایی (تابش جرمی ساید فرابنفش، نور فرابنفش، تابش خورشید، حرارت دادن)
• گندزداهای اکسید کننده (کلر و اکسیژن، آب الکترولیزه، پراکسید هیدروژن، بخار پراکسیدهیدروژن، پراستیک اسید، ازن، پرمنگنات پتاسیم)
• گندزدا های خانگی (مایع سفیدکننده)
• سایر گندزداها (پلیمر بیگوانید، مواد شوینده و صابون، سدیم بیکربنات، رنگ ها)

کاربرد انواع گندزداها و مواد ضدعفونی

پرکاربردترین موارد مصرف گندزداها در موارد زیر است:

• بیمارستان (گندزدایی ابزار و دستگاه های پزشکی، کف سالن ها، راهروها،…)
• دندانپزشکی (گندزدایی یونیت دندانپزشکی، ابزارآلات و دستگاه ها،…)
• آشپزخانه و رستوران (ظروف، محوطه..)
• حمام و سرویس های بهداشتی

2. سنیتایزر دست یا ماده ضدعفونی کننده دست

با اعلام همه‌گیری COVID-19 توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO)، کارشناسان ضدعفونی مکرر دست‌ها را برای کاهش شیوع ویروس توصیه می‌کنند. شستن دست ها یکی از موثرترین راه هایی است که فرد میتواند از خود در برابر بیماری محافظت کند. با این حال، اگر آب و صابون در دسترس نباشد، افراد می توانند از مواد ضدعفونی کننده دست استفاده کنند.

• ضدعفونی کننده دست، عاملی است که به منظور از بین بردن پاتوژن های رایج روی دست ها اعمال می شود.
• مواد ضدعفونی کننده دست معمولاً به شکل فوم، ژل یا مایع هستند.
• استفاده از آنها زمانی توصیه می شود که شستن مکرر دست، سطح پوست را به خطر می اندازد.
• کاربردهای مواد ضدعفونی کننده دست بسیار متنوع است. برای کنترل عفونت در مدارس گرفته تا بیمارستانها و کلینیک ها و از سوپرمارکت ها تا کشتیهای تفریحی استفاده میشود.

طبقه بندی  مواد ضدعفونی سنیتایزرهای دست

بسته به ماده فعال مورد استفاده، مواد ضدعفونی‌کننده‌ دست را می‌توان به یکی از دو نوع تقسیم کرد: بر پایه الکل یا غیرالکلی. صرف نظر از نوع محلول، بهترین ضدعفونی کننده دست، محلولی است که به دست آسیبی نرساند.

 

• محصولات بر پایه الکل، حاوی 60 تا 95 درصد الکل هستند. معمولاً به شکل اتانول، ایزوپروپانول یا n-پروپانول است.
• محصولات غیر الکلی عموماً برپایه مواد ضدعفونی‌کننده‌ مانند بنزالکونیوم کلرید (BAC) یا بر روی عوامل ضدمیکروبی مانند تریکلوزان هستند.
• بسیاری از مواد ضدعفونی‌کننده‌ دست همچنین حاوی نرم‌کننده‌هایی مانند گلیسیرین هستند. این مواد تسکین دهنده و ضخیم‌کننده پوست بوده و عموما معطر هستند.

3. سنیتایزر سطوح یا ضدعفونی کننده سطوح

بعضا به اشتباه به این محلول، محلول ضدعفونی سطوح گفته می شود. در حالیکه این نوع سنیتایزر گونه ای از مواد گندزدا ست. قدرت آن از مواد ضدعفونی کننده کم تر است و تنها میکروب ها را از بین می برد. قابل استفاده برای گندزدایی کلیه سطوح در تماس آلودگی ها می باشد. برخی از آن ها، می توانند به عنوان سنیتایزر دست نیز عمل کرده و برای ضدعفونی دست به کار روند.

 

کلام آخر:

از دیرباز، استفاده از مواد ضدعفونی کننده، نجات بخش انسان ها و ضامن سلامت آن ها در بیمارستانها بوده است. از سوی دیگر، استفاده از انواع مناسب مواد گندزدا به‌طور معمول بر روی سطوح ضروری است. محصولات ضدعفونی کننده و گندزدای آرال شیمی، مطمئن ترین و بهترین انواع محلول ضدعفونی کننده در صنایع مختلف هستند. محصولات گندزدای این شرکت بر پایه پراستیک اسید (از 3% تا 30%)، ترکیبات آمونیوم چهارتایی، گلوتار آلدئید و غیره فرموله می شوند. این مواد ضدعفونی، در صنایع مختلف از غذایی گرفته تا بیوسید های نفت و گاز به کار می روند.

⇐ بروزرسانی در آذر 1403