آشنایی با پشه آئدس و روش های پیشگیری از تب دنگی

بیماری عفونی تب دنگی (dengue fever)، دومین علت شایع تب در مسافران بین المللی است. اگرچه عامل تب دنگی، پشه آئدس، در سراسر مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری شیوع دارد و در بیش از 120 کشور جهان دیده می شود، این بیماری ناخوشایند، پیش از این، اغلب طی سفر به قاره آفریقا رخ می داد. اما از ابتدای سال 1403، طی سفرهای برخی مسافران ایرانی، زمزمه هایی از ابتلای برخی از آنها به این بیماری شنیده شد. تاکنون، آمار دقیقی از تعداد مبتلایان این بیماری در ایران گزارش نشده است. آیا تب دنگی کشنده است؟ آیا تب دنگی واگیردار و مسری است؟ واکسن تب دنگی وجود دارد؟ اینها، سوالاتی است که این روزها ذهن خیلی ها را درگیر کرده است. در این مقاله تلاش می کنیم که آگاهی سازی لازم را جهت پیشگیری از تب دنگی، ارائه دهیم.

تب دنگی چیست؟

تب دنگی (با تلفظ DENgee) یک بیماری دردناک و ناتوان کننده ناشی از پشه است که توسط یکی از چهار ویروس دنگی که نزدیک به هم مرتبط هستند، ایجاد می شود. این ویروس ها مربوط به سویه هایی هستند که باعث عفونت نیل غربی و تب زرد می شوند. ویروس دنگی از طریق نیش پشه های آلوده منتقل می شود که معمولا از گونه پشه آئدس هستند.

پشه آئدس چیست؟

حشره تب زرد، پشه آئدس یا Aedes aegypti، با نوارهای سفید روی پاهایشان قابل تشخیص هستند و عمدتا در طی روز، نیش میزنند. پشه تب زرد سالانه پراکنش کیهانی – گرمسیری دارد و در طول ماه های تابستان به مناطق معتدل تر گسترش می یابد. منشا این پشه آفریقاست، اکنون در سطح جهان در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری وجود دارد. پشه تب زرد بالغ یک پشه کوچک تا متوسط، تقریبا 4 تا 7 میلی متر است. پشه‌های تب زرد بالغ با چشم غیرمسلح شبیه پشه ببر آسیایی با تفاوت جزئی در اندازه و الگوهای قفسه سینه هستند. هر بخش تارسال پاهای عقب دارای نوارهای پایه سفید است که به نظر می رسد راه راه را تشکیل می دهد. شکم به طور کلی قهوه ای تیره تا سیاه است، اما ممکن است دارای پوسته های سفید نیز باشد.

نشانه ها و علائم تب دنگی چیست؟

اغلب افراد مبتلا به تب دنگی (تب استخوانی) ممکن است هیچ گونه علائمی از خود بروز ندهند. در برخی موارد دیگر، علائم بیماری بقدری خفیف است که بیمار ظرف یک تا دو هفته بهبود می یابد. در مواردی نادر، تب می تواند بسیار شدید باشد که نهایتا منجر به مرگ بیمار شود. علائم در صورت بروز، عموما 3 تا 10 روز پس از آغاز عفونت پدیدار می شوند. نشانه های تب دنگی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• شروع ناگهانی تب بالا
• سردرد شدید پیشانی
• درد پشت چشم که با حرکت چشم بدتر می شود
• دردهای عضلانی و مفاصل از دست دادن حس چشایی و اشتها

در صورت حاد بودن بیماری، ممکن است علائم دیگری نیز در برخی بیماران مشاهده شود که عبارتند از: استفراغ مکرر با یا بدون خون؛ خونریزی از بینی و دهان و لثه و خارش پوست؛ خواب آلودگی و بی قراری؛ احساس تشنگی شدید و خشکی دهان؛ نبض ضعیف و تند؛ مشکل در تنفس.

همچنین بخوانید:

♣ بررسی جامع انواع میکروب، عوامل بیماری زا و پاتوژن

♣ تب مالت و راه های جلوگیری از آن

آیا تب دنگی کشنده است؟

همانطور که پیشتر توضیح دادیم، بیشتر عفونت‌های دنگی هیچ علامتی ایجاد نمی‌کنند یا فقط علائم خفیفی دارند. این بیماری معمولاً در عرض چند روز تا یک هفته بهبود می یابد و عوارض جدی غیرمعمول است. تنها در 1 تا 2 درصد موارد، دنگی می تواند به یک بیماری جدی تر به نام دنگی شدید پیشرفت کند که می تواند کشنده باشد. 

راه های انتقال تب دنگی

آیا تب دنگی مسری است؟ تب دنگی از طریق نیش پشه های ناقل ویروس بخصوص پشه آئدس منتقل می شود. این ویروس نمی تواند از طریق تماس اتفاقی از فردی به فرد دیگر منتقل شود. افراد مبتلا باید از نیش پشه محافظت شوند. اگر پشه یک فرد آلوده را نیش بزند، پشه به ویروس آلوده می شود و می تواند آن را به افراد دیگر منتقل کند. شیوع بیماری در بسیاری از کشورهای آمریکای لاتین و آسیای جنوب شرقی رایج است. این بیماری همچنین در آفریقا، بخش هایی از خاورمیانه، غرب اقیانوس آرام، پورتوریکو و سایر مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری رخ می دهد. مسافرانی که از این مناطق بازدید می کنند ممکن است آلوده شوند.

روش های شناسایی و تشخیص تب دنگی

تشخیص عفونت بدون آزمایشات آزمایشگاهی دشوار است زیرا علائم در ابتدا ممکن است شبیه علائم سایر بیماری ها باشد. آزمایش تب دنگی برای تعیین اینکه آیا فردی با علائم و نشانه‌ها و اخیراً در معرض احتمالی قرار گرفته است، به ویروس دنگی آلوده شده است یا خیر، انجام می‌شود. پزشک احتمالاً در مورد سابقه پزشکی و سفر از بیمار سؤال خواهد کرد. بخصوص سفرهای بین‌المللی را با جزئیات شرح داد و همچنین هرگونه تماسی که ممکن است با پشه‌ها داشته باشید. پزشک معالج همچنین ممکن است از بیمار یک نمونه خون بگیرد تا در آزمایشگاه برای شواهد عفونت با یکی از ویروس‌های دنگی آزمایش شود.

روش های ازمایشگاهی تشخیص نیش پشه آئدس

روش‌های تشخیص آزمایشگاهی برای تأیید عفونت ویروس دنگی ممکن است شامل شناسایی ویروس، اسید نوکلئیک ویروسی، آنتی‌ژن‌ها یا آنتی‌بادی‌ها یا ترکیبی از این تکنیک‌ها باشد. پس از شروع بیماری، ویروس را می توان در سرم، پلاسما، سلول های خونی در گردش و سایر بافت ها به مدت 4 تا 5 روز شناسایی کرد. در مراحل اولیه بیماری، می توان از جداسازی ویروس، تشخیص نوکلئیک اسید یا آنتی ژن برای تشخیص عفونت استفاده کرد. در پایان مرحله حاد عفونت، سرولوژی روش انتخابی برای تشخیص است.

راه های پیشگیری از نیش پشه آئدس و ابتلا به تب دنگی

نخستین سوالی که برای ما مطرح می شود این است که آیا واکسن تب دنگی وجود دارد؟ در پاسخ باید گفت بلی، واکسنی برای پیشگیری از این تب وجود دارد. اما این واکسن فقط برای کسانی است که قبلا مبتلا به تب بوده اند. افراد می توانند بیش از یک بار به این ویروس مبتلا شوند. اگر قصد دارید به منطقه ای سفر کنید که بیماری دنگی در آن شایع است، مطمئن شوید که از خود در برابر نیش پشه آئدس محافظت کنید. در بخش بعدی چند دستورالعمل ساده برای پیشگیری از ابتلا و محافظت در برابر نیش پشه وجود دارد:

• پوشیدن لباس محافظ (شلوار بلند و پیراهن آستین بلند)
• استفاده از دافع حشرات با DEET (N,N دی اتیل متاتولامید)
•  اسپری کردن لباس‌ها را با مواد دافع حشرات حاوی پرمترین
• استفاده از اسپری حشرات پرنده در داخل خانه و اطراف محل خواب 
• ضدعفونی استخر ها و مخازن آب مانند تانکرها، گلدان‌های گل، سطل‌ها (و هر وسیله‌ای که بتواند آب را جمع‌آوری کند)

روش های درمان تب دنگی

هیچ دارویی برای درمان تب دنگی وجود ندارد. درمان خانگی تب دنگی برای موارد خفیف بیماری توصیه می شود که بیماران معمولا با استراحت در خانه و نوشیدن مایعات فراوان برای جلوگیری از کم آبی درمان می شوند. برای تسکین درد می توان قرص استامینوفن مصرف کرد. اما نباید از داروهای ضد التهابی مانند آسپرین، ایبوپروفن یا ناپروکسن استفاده کرد؛ زیرا ممکن است خطر خونریزی را افزایش دهند. افراد مبتلا به موارد خفیف تب معمولا در عرض 2 هفته احساس بهتری دارند. تب خونریزی دهنده دنگی، شکل جدی تر تب است که معمولاً به درمان بیمارستانی نیاز دارد. ممکن است برای درمان کم آبی بدن به مایعات داخل وریدی یا برای جایگزینی خون از دست رفته نیاز به تزریق خون وجود داشته باشد.

کلام آخر:

پشه آئدس، ویروسی را که باعث تب دنگی می شود را پخش می کنند. اکثر افراد علائمی را تجربه نمی کنند. با این حال، اگر احساس کنند، علائم اغلب به شکل خفیف هستند. در برخی موارد، تب دنگی می تواند تهدید کننده زندگی باشد. پس پیشگیری بهتر از درمان است و باید نکات لازم برای پیشگیری از تب دنگی را رعایت کرد. حتی الامکان از سفرهای غیرضروری به مناطق آلوده جلوگیری کنید. یکی از نکات مهم بخصوص برای افرادی که از آب های شرب درون مخازن روباز و روبسته استفاده می کنند، باید به بهداشت و گندزدایی آب های ساکن بسیار توجه کنند. شرکت آرال شیمی تولید کننده محلول گندزدای سطح بالای فوداسیب است. این محلول بر پایه پراستیک اسید 15% و فودگرید است که می تواند کلیه اسپور های قارچی و ویروس های عامل انتقال بیماری را در مخازن آب شرب و سایر سطوح آلوده از بین ببرد.