ضدعفونی استخر پرورش ماهی و میگو

طبق گزارش FAO در سال 2023،

تولید جهانی آبزی پروری، از اولین برآورد شش میلیون تنی در سال در سال 1975، تا سال 2021 به 126 میلیون تن (به ارزش 296.5 میلیارد دلار) رسیده است.

این آمار نشان می دهد که با گسترش بالای آبزی پروری، خطرات مرتبط با بیماری های ماهی و میگو نیز رو به افزایش است. ضدعفونی استخرهای پرورش ماهی و میگو یک فرآیند ضروری است که برای جلوگیری از انتشار بیماری ها و محافظت از سلامت آبزیان انجام می شود. این فرآیند به طور معمول پس از اتمام هر دوره پرورش صورت می گیرد. بیماری ها با منشا حیاتی شامل انواع عفونت های ناشی از میکروارگانیسم ها، انگل های خارجی و داخلی و سایر موجودات زنده هستند. در این مقاله درباره لزوم ضدعفونی استخر پرورش ماهی و میگو با استفاده از محلول داموسیب می پردازیم.

---

جهت مطالعه ی بیشتر:

♣ آموزش جامع پرورش ماهی

♣ ضرورت ضدعفونی حوضچه پرورش ماهی

---

3 عامل اصلی بیماری در استخر پرورش ماهی

طبق مطالعات تجربی، سه عامل اصلی در بروز بیماری های ماهی دخیل بوده که هر کدام به سهم خود در سلامت ماهی و محیط های پرورشی تاثیر بسزایی دارند. اختلال در هر یک از آن ها ممکن است سبب ایجاد بیماری شده و تلفاتی را در پی داشته باشد.

1. میزبان

پایه و اساس هر نوع آبزی پروری، انتخاب گونه مقاوم است. بدین معنی که تخم ها، ماهیان و مولدینی انتخاب شود که استعداد پرورش و رشد را در معیارهای زمانی و اقتصادی خاص دارا باشند. علاوه بر آن، سیستم بکار گرفته شده نیز حائز اهمیت است. سلامت و تناسب ظاهری محصولات آبزی پروری، در انتخاب آن­ها برای پرورش بسیار مهم است. ماهی با مشخصات سر بزرگ، اندامی کوچک، رنگی تیره و کدر با باله های تغییر شکل یافته، فاقد تناسب و هماهنگی اندام به عنوان عامل پرورش انتخاب نمی شود. ماهیانی که ایمنی و مقاومت در مقابل اجرام بیماری زا ندارند به راحتی بیمار می شوند. بنابراین همیشه باید سعی شود ماهیانی برای تکثیر و پرورش انتخاب گردند که در مقابل بیماریها و شرایط نامساعد محیطی مقاوم باشند.

2. عوامل محیطی

عوامل محیطی در پرورش آبزیان، خیلی بیشتر از پرورش حیوانات خشکی زی موثرند. چون ماهیان در محیط زندگی خود که جایگاه تغذیه، تنفس، دفع مواد زائد و حضور سایر موجودات است، غوطه ور هستند. در واقع آبزیان در همان محیطی که ادرار و مدفوع خود را دفع می نمایند، تغذیه و رشد می نمایند. چنین محیطی باید مورد توجه خاصی قرار گیرد. مواد زائد و سمی به نحو مقتضی از محیط خارج شوند.

نکات مهم درباره عوامل محیطی پرورش آبزی

محیط زندگی ماهیان باید همیشه از نظر ترکیبات شیمیایی و فیزیکی متعادل و از نظر عوامل پاتوژن سالم باشد. مدیریت و تدابیر پیش بینی شده، تا اندازه زیادی می تواند به بهبود پرورش و سلامت ماهیان و دستیابی به اهداف تولید منجر شود. به همین دلیل ضدعفونی استخر پرورش ماهی و میگو ضروری است. سایر نکات مهم در زمینه شرایط محیطی پرورش میگو و ماهی به شرح زیر است:

• مهمترین عامل محیطی و اولین قدم در آغاز تلاش ها برای فراهم آوردن یک رابطه مناسب بین ماهی و محیط زیست، آب است. آب به عنوان محل زندگی ماهی، محل اخذ غذا و محل دفع مدفوع برای ماهی می باشد. همچنین تمام فعالیت های فیزیولوژیکی ماهی نیز در آن انجام می گیرد. بنابراین هر گونه تغییری در کیفیت آب می تواند منجر به بروز استرس و بیماری در ماهی می گردد.
• از جمله فاکتورهای کیفی آب می توان pH، قلیائیت، آمونیاک، کدورت، شوری، دی اکسید کربن، فلزات سنگین، سختی، اکسیژن، نیترات، نیتریت و درجه حرارت را نام برد. بنابراین حفظ کیفیت آب از نظر فاکتورهای ذکر شده در پیشگیری از بیماریها حیاتی بوده و پایش پارامترهای آن در برنامه روزانه مدیریت الزامی است.
• کیفیت آب مخصوصاً در مزارع با آب برگشتی بسیار بی ثبات است. کیفیت آب با نوسانات موقتی مانند افزایش آمونیاک و نیتریت، منتج به بیماری و خسارت قابل توجه می گردد. این نوسانات محیطی غالباً با سرکوب سیستم ایمنی و افزایش حساسیت ماهیان به پاتوژنها همراه است. بسیاری از پاتوژن ها در محیط آبزی فرصت طلب هستند. این پاتوژن ها در مواقع استرس و با سرکوب ایمنی موجب بروز بیماری می گردند. لذا ضدعفونی مستمر آب نیز در پروسه ضدعفونی استخر پرورش ماهی و میگو موجب از بین رفتن و کاهش عوامل بیماری زا می شود.

3. عوامل بیماری زا

ماهیان در یک حمام از مواد معلق، موجودات میکروسکوپی، مواد دفعی و بقایای غذایی غوطه ورند. بنابراین سطح خارجی بدن ماهیان اغلب با این مواد زائد و موجودات زنده در تماس می باشد. همچنین آبهای مزارع ممکن است با فاضلابهای شهری و صنعتی در ارتباط باشند. همه این موارد می تواند باعث بروز شرایط نامساعد و ایجاد بیماری در بین ماهیان گردد.

روش انتقال عوامل بیماری زا به استخر پرورش آبزیان

عوامل بیماریزا به طرق زیر به تخم ها و ماهیان منتقل می شوند:

• آب
• ماهی
• حاملین
• ناقلین
• خوراک

الف) آب

انتقال بسیاری از عوامل بیماریزا از طریق آب انجام می گیرد. لذا آب می تواند بعنوان مخزن بیماری و انتشار عوامل بیماریزا عمل نماید. حتی آبی که جهت حمل تخم ها و ماهیان زنده بکار می رود، می توانند منبعی از باکتریها، انگلها و یا سایر اجرام باشد. توجه خاص به سیستم گردش آب در استخرها یکی از مهم­ترین عوامل پیشگیری از بروز بیماری می باشد. پاتوژن ها توسط آب به آسانی از یک مزرعه به مزرعه دیگر منتقل می شوند. همچنین در مزارع دارای سیستم برگشتی آب از یک استخر به استخر دیگر منتقل می گردند. بنابراین تأمین آب عاری از این عوامل از موارد ضروری به حساب می آید.

ب) حاملین

موجودات زنده ای هستند که می توانند ارگانیسمهای بیماریزا را منتقل نمایند، بعنوان مثال انگل  سخت پوست آرگولوس، زالوها و پرندگان ماهیخوار از حاملین مطرح می باشند. بعلاوه افراد نیز با دستهای خود می توانند حاملین و یا پاتوژنها را از یک استخر به استخر دیگری منتقل نمایند.

ج) ناقلین

اشیای بی جانی هستند که بیماری را منتقل می کنند و در مزارع شامل تجهیزات، سطلها، ساچوک و غیره بوده که در صورت عدم ضدعفونی مناسب، می توانند موجب انتقال بیماری گردند.

د) خوراک

خوراک و غذای ماهیان نیز می تواند منبعی از بیماری ها باشد. خوراک منجمد و غذای زنده می تواند باکتری ها، انگل ها، ویروس ها و قارچ ها را منتقل نماید. همچنین در صورتی که غذا به شیوه نامناسب انبار گردد، می تواند محتوی باکتریهای بیماریزا گردد. حال در صورتی که هر یک از عوامل فوق در وضع خوبی باشند، اتفاق سوئی رخ نخواهد داد و می توان به رشد لاروها و بچه ماهیان و تولید مناسب امیدوار بود.

---

بیشتر بدانید:

♣ بهداشت و بیماری های آبزیان

♣ بیماری های استخر میگو: عامل اصلی مشکلات پرورش میگوی جنوب

---

نکات مهم در ضدعفونی استخر پرورش ماهی و میگو

برای داشتن محیطی سالم و عاری از هر نوع آلودگی، لازم است فرایند ضدعفونی کلیه تجهیزات و ابزارآلات، خودروها، پرسنل، مراجعین و تمامی مواردی که باعث ورود احتمالی آلودگی به محیط  می­شوند به دقت صورت گرفته و طبق پروتکل­های استاندارد ضدعفونی استخر پرورش ماهی و میگو عمل شود.

 

در ادامه به تعدادی از این موارد اشاره می کنیم:

1- شستشو و ضدعفونی سالن تکثیر و حوضچه های نگهداری در پایان هر دوره خواباندن تخم و خروج بچه ماهیان الزامی است. در عین حال استخرهای تولید بچه ماهی نیز بعد از هر بار خالی شدن و قبل از ماهی دار شدن دوباره، کاملاً ضدعفونی گردند.

2- در مدخل تمام ورودی ها اعم از ورودی اصلی مجموعه چه پرسنل و چه خودرو، سالن تکثیر، مولد و بچه ماهی باید حوضچه ضدعفونی تعبیه شده و ماده ضدعفونی مناسب در آن ریخته شود. این حوضچه ها باید طوری طراحی شوند که تحت هیچ شرایطی امکان ورود پرسنل جز از طریق ضدعفونی شدن امکان پذیر نباشد. به عبارت دیگر ورود هر فرد و یا خودرو الزاماً از طریق ضدعفونی شدن میسر باشد.

3- ضدعفونی تخم ها تا زمان چشم زدگی به صورت مرتب باید انجام گیرد.

4- ضدعفونی تخم های آماده شده برای هچ یا فروش بلافاصله پیش از بسته بندی و قبل از فروش الزامی است.

5- شستشوی دوره ای و ضدعفونی لوازم و لباسهای کار ضروری می باشد. با ضدعفونی لوازم، تجهیزات و تورآلات و موظف کردن کارکنان مزرعه پرورش ماهی به رعایت بهداشت می توان از شیوع بیماری جلوگیری کرد.

6- انتخاب نوع ماده ضدعفونی کننده، میزان و چگونگی استفاده از آن باید مورد توجه جدی باشد.

7- مکان مناسبی برای ضدعفونی وسایل کار از قبیل سطل های غذا دهی، ساچوک، شبکه ها و برس، تور، دستگاه های اندازه گیری اکسیژن و درجه حرارت در نظر گرفته شود.

ضدعفونی استخر پرورش ماهی و میگو چگونه انجام می شود؟

بعد از اتمام هر دوره پرورش، حوضچه ها باید ضدعفونی شوند. باقی مانده ماهی و میگو، چوب، ابزار و اشیاء مختلف در حوضچه هر یک عامل انتقال بیماری به ماهی و میگو هستند. قبل شروع مجدد پرورش، ضدعفونی استخر پرورش ماهی و میگو انجام می شود. ابتدا اشیاء موجود در حوضچه خارج می شود. سپس توسط ماده ضدعفونی کننده مناسب دیواره ها و کف استخر شستشو و ضدعفونی می شود. ماده ضدعفونی کننده ای که در این بخش از آن استفاده می شود باید توانایی تاثیر گذاری روی همه پاتوژن ها را داشته باشد.

کلام آخر

مهمترین، آسان ترین و کم هزینه ترین روش جلوگیری از صدمه ها و ضایعات ناشی از بروز بیماریها در یک استخر ماهی، پیشگیری از بیماری و محافظت ماهیان از عوامل بیماریزا است. بنابراین رعایت اصول مدیریت بهداشتی جهت جلوگیری و کاهش موارد شیوع بیماریها الزامی است. در این خصوص، آرال شیمی، محصول ارگانیک داموسیب را معرفی می کند. این محلول بر پایه پراستیک اسید 5% است که یک ضدعفونی کننده سطح بالا بحساب می آید. اکسیژن رسانی به ماهی بسیار مهم است. محصول داموسیب، علاوه بر ضدعفونی کردن آب پرورش و از بین بردن انواع عوامل بیماری زا، اکسیژن آب را نیز بالا می برد. این محلول به فاصله 14 روز برای ضدعفونی آب استخر پرورش کورد استفاده قرار می گیرد. با استفاده از رقت کمی از این محصول در استخرهای پرورش ماهی و میگو، می توانید سلامت جمعیت آبزیان خود را تضمین کنید.

منابع:

دستورالعمل پیشگیری و کنترل بیماریهای ویروسی در ماهیان قزل آلای کشور، سازمان دامپزشکی کشور

دستورالعمل کوپه بندی مراکز تکثیر ماهیان قزل آلای کشور، سازمان دامپزشکی کشور

کتاب مدیریت بهداشتی و روشهای پیشگیری و درمان بیماریهای ماهی دکتر قباد آذری تاکامی

دستورالعمل های دفتر بهداشت و مدیریت بیماریهای آبزیان، سازمان دامپزشکی کشور

مدیریت کلی مزارع تکثیر و پرورش ماهی و آبزی پروری در ایران، دکتر عادل حقیقی

مرکز سلامت محیط و کار (1398). راهنماي کنترل محیطی براي مقابله با کووید 19 (کرونا ویروس) در کشتارگاه (دام و طیور). معاونت بهداشت، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.

⇐ بروزرسانی شده در دی 1402