انواع گلخانه و طبقه بندی آن ها

از آنجایی که گلخانه ها ممکن است محصولات خاصی را در طول سال رشد دهند، اهمیت فزاینده ای در تامین مواد غذایی کشورهای با عرض جغرافیایی بالا دارند. با ساخت گلخانه میتوان محیطی ایده آل برای رشد گیاهان فراهم نمود و از آنها در برابر شرایط جوی مختلف و آفات محافظت کرد. یکی از راه‌های اصلی طبقه ‌بندی گلخانه، توجه به شکل یا سبک ساختاری آن است. هر سازه دارای مزایا و معایب خاصی است که باید در نظر گرفته شود. در این مقاله قصد داریم به طبقه بندی انواع گلخانه و ویژگی آن‌ها بپردازیم. اگر به دنبال احداث گلخانه هستید، مقاله را تا انتها مطالعه نمایید.

گلخانه چیست؟

گلخانه (Greenhouse) ساختاری است با دیوارها و سقف که عمدتا از مواد شفاف، مانند شیشه یا پلاستیک ساخته شده است که در آن گیاهانی که به شرایط آب و هوایی منظم نیاز دارند، رشد می کنند. برای محافظت از گیاهان حساس یا خارج از فصل در برابر سرما یا گرمای بیش از حد طراحی شده است. گلخانه ها اغلب برای پرورش گل، سبزیجات و میوه ها استفاده می شوند.

مدیریت گلخانه و گلخانه داری:

یک سیستم مدیریت موثر گلخانه ای به دنبال استفاده از تمام ابزارهایی است که در اختیار دارد تا ضمن حذف کردن هزینه های اضافی، بهترین محصولات را با کیفیت تولید کند. این می تواند شامل استفاده موثر از منابع نیروی کار، یا چرخش سیستم های آبیاری و تغذیه خودکار باشد. هدف سیستم مدیریت گلخانه کاهش نیروی کار بدون ارزش افزوده و در عین حال افزایش سودآوری است. قبل از اقدام به شروع ساخت، باید از شرایط لازم برای احداث گلخانه آگاه شد. لذا شناخت کافی در مورد انواع گلخانه، می تواند به افزایش بهره وری و کاهش هزینه ها کمک کند.

---

بیشتر بدانیم:

♣ گیاهان گلخانه و نکات مربوط به نگهداری گلخانه در زمستان

♣ گلخانه و انواع بیماری های آن

♣ ضدعفونی گلخانه و بهداشت آن

♣ چهار مشکل رایج در باغبانی بدون خاک و راهکارهای حل آنها

---

انواع گلخانه بر اساس شکل و ساختار و کاربرد آن ها

در یک طبقه بندی، انواع گلخانه ها را می توان به دو دسته گلخانه های صنعتی و سنتی تقسیم بندی کرد. اندازه سازه های گلخانه از سوله های کوچک گرفته تا ساختمان هایی با ابعاد صنعتی متغیر است. گلخانه ها معمولا از پنل های شیشه ای یا پلی کربنات ساخته می شوند. بیشتر گلخانه های شیشه ای از شیشه های سکوریت شده تشکیل شده اند که محکم و مقاوم در برابر آب و هوا هستند. کشت گلخانه ایی نسبت به کشت های معمولی در باغات و مزارع کشاورزی مزیت هایی دارد که در بخش بعد به آن ها اشاره می شود.

مزایای استفاده از گلخانه صنعتی:

امروزه تعداد گلخانه های صنعتی رو به افزایش است. انواع گلخانه صنعتی، مزایای زیادی دارند که در زیر به چند مورد از آن ها اشاره شده است.

• تولید محصول در تمامی فصل ها: امکان پرورش گیاهان در همه فصل های سال امکان پذیر است.
• حفظ شرایط مطلوب آب و هوا: نگهداری از باغ در هوای بد ممکن است دشوار باشد. در گلخانه، لازم نیست نگران این باشید زیرا همه چیز پوشیده شده است، حتی اگر بیرون باران شدید باشد.
• پرورش انواع گیاهان: هنگام استفاده از گلخانه، شما توانایی پرورش گیاهان متنوعی را دارید.
• محافظت در برابر آفات: با ساخت گلخانه، می توان گیاهان را از آفات و بیماری ها حفظ کرد.
• ایجاد محیط رشد بهینه: ایجاد یک محیط رشد بهینه به شما کمک می کند تا رشد گیاهان را افزایش دهید و از مزایای گیاهان سالم تر و با تولید بهتر بهره مند شوید.
• صرفه جویی در انرژی: کشت گلخانه ایی، باعث صرفه جویی در انرژی و هزینه ها می شود.
• صرفه جویی در مصرف آب: کشت در گلخانه ها موجب صرفه جویی در مصرف آب نیز می گردد.

انواع گلخانه: گلخانه های دائمی و موقت

الف) گلخانه های موقت: گلخانه موقت معمولا گلخانه ای است که در طول ماه های زمستان، بدون نیاز به آماده سازی زمین برای محافظت از گیاهان حساس ساخته می شود. برخی از واحدها ممکن است یک قاب فولادی یا یک قاب قطبی داشته باشند، اما پوشش معمولا نوعی فیلم است. این پوشش ها ممکن است در مدت زمان مشخصی ساخته و از بین بروند. آنها معمولا استقامت بار برف یا باد را ندارند. در واقع، اکثر سازندگان توصیه می کنند که پوشش ها قبل از شرایط باد شدید برداشته شوند.

ب) گلخانه های دائمی: گلخانه دائمی بسیار متفاوت است. آنها به طور کلی دارای یک قاب با کیفیت بالاتر هستند که به هم متصل می شوند. اگرچه برخی از گلخانه های موقت با کیفیت نیز این قاب را دارند. سازه های دائمی معمولا با مواد سفت تری مانند پلی کربنات یا شیشه لعاب داده می شوند. گلخانه های دائمی با کیفیت خوب برای بار برف و بار باد رتبه بندی می شوند و برخی ممکن است قبل از نصب نیاز به مجوز ساختمان داشته باشند.

انواع گلخانه از نظر کاربرد:

گلخانه ها از نظر کاربرد به چهار دسته تقسیم می شوند:

الف) گلخانه های آموزشی

ب) گلخانه های تحقیقاتی

ج) گلخانه های تجاری

د) گلخانه های سرگرمی تفریحی

الف) گلخانه های آموزشی: (Teaching greenhouse)

 ساخت گلخانه های آموزشی فرصت یادگیری عملی موضوعات مهم برای کارآموزان و دانشجویان را فراهم می کند. فاصله ردیف های کشت در گلخانه های آموزشی بیشتر از گلخانه های دیگر است. همچنین این گلخانه ها در فصول مختلف سال در دسترس کارآموزان قرار می گیرد. پوششی که برای ساخت گلخانه های آموزشی استفاده می شود، عموما از جنس شیشه یا پلی کربنات است.

ب) گلخانه های تحقیقاتی: (Research Greenhouse)

 گلخانه های تحقیقاتی 6 هدف اصلی دارند: شناسایی، حفظ، تجزیه و تحلیل شیمیایی و ژنتیکی، مستند سازی فرآیند های بیولوژیکی، تصویر سازی علمی و عکاسی، شناخت آفات و بیماری ها در گل و گیاه.

ج) گلخانه تجاری: (Commercial Greenhouse)

هدف اصلی ساخت گلخانه تجاری پرورش محصولات در خارج از فصل تولید، کاهش هزینه ها و… است. اغلب گلخانه های تجاری، امکاناتی با فناوری پیشرفته هستند که به طور خاص برای رشد محصولات مورد نظر تجهیز شده اند.

د) گلخانه سرگرمی و تفریحی: (Hobby Greenhouse)

هدف از ساخت گلخانه های سرگرمی و تفریحی، نگهداری گیاهان زینتی و پرورش سبزیجات خانگی است. مساحت داخلی این گلخانه ها نسبت به گلخانه های دیگر کوچک تر است.

طبقه بندی گلخانه بر اساس شکل ظاهری:

فرم کلی انواع گلخانه در ایران از دو طرح کمانی و قله ایی پیروی می کند. انواع گلخانه بر اساس شکل و ساختار به شرح زیر طبقه بندی می شوند.

الف) گلخانه های قله ایی ( شیروانی)

ب) گلخانه های تونلی

ج) گلخانه های سیرکولار

د) گلخانه های گاتیک (اسپانیایی)

الف) گلخانه های قله ایی (شیروانی):

گلخانه های قله ایی، یکی از محبوب ترین و رایج ترین انواع سازه گلخانه ای در مناطقی است که برف و باران زیاد است. سقفشان به شکل شیروانی یا همان شبیه به حرف انگلیسی A است. به دلیل سقف های شیب دار و مسطح، مقدار زیادی نور خورشید به داخل محوطه می رسد. عموما برای ساخت گلخانه های قله ایی از پانل های شیشه ای یا پلاستیکی برای سقف استفاده می شود. گلخانه های شیروانی فضای زیادی را برای گیاهان فراهم می کنند. گلخانه های قله ایی یک انتخاب عالی برای گیاهانی است که به صورت ردیفی کشت می شوند. گلخانه شیشه ایی، یکی از انواع گلخانه های قله ایی است. جنس این گلخانه ها عموما از شیشه سکوریت است. گلخانه شیشه ایی، یکی از پرهزینه ترین و مقاوم ترین انواع گلخانه، محسوب می شوند. گلخانه شیشه ایی طول عمر بالایی دارد. در مناطق سردسیر و کم نور کارایی بیشتری دارد و مقابل بادهای شدید، برف و باران مقاوم است.

ب) گلخانه های تونلی:

از دیگر انواع گلخانه، می توان به گلخانه تونلی اشاره نمود. ابعاد این سازه بنا به کشت محصولات، اقلیم، منطقه و… به طور تقریبی 6 الی 12 متر در عرض و 2 الی 4 متر در ارتفاع است.گلخانه تونلی به دلیل کوچک تر بودن ابعاد گلخانه، نسبت به سایر گلخانه ها سریع تر گرم می شود. مصرف انرژی و سوخت در این گلخانه ها کمتر است. گلخانه تونلی بیشتر برای کشت گل های آپارتمانی، آلوئه ورا و گیاهان دارویی استفاده می گردند. قیمت تمام شده این سازه نسبت به انواع گلخانه های دیگر پائین تر است. در ساخت گلخانه تونلی اغلب از لوله های گالوانیزه استفاده می شود.

ج) گلخانه های سیرکولار:

انواع سازه گلخانه های سیرکولار دارای سقف به صورت کمانی است. گلخانه های سیرکولار بیشتر در مناطق گرمسیر که وزش باد در آنجا شدید است، ساخته می شوند. در گلخانه های سیرکولار بیشتر کشت صیفی جات صورت می گیرد. مقاومت این سازه ها در برابر، باد، باران و برف بالا است. پوشش گلخانه های سیرکولار معمولا از جنس پلاستیک است.

د) گلخانه های گاتیک (اسپانیایی):

سازه گلخانه های گاتیک تلفیقی از گلخانه های قله ایی و سیرکولار است. سقف آن به صورت کمانی و زاویه دار است. ارتفاع این سازه ها 6-12 متر و عرض آن 8-12 متر متغیر است. جنس چارچوب این گلخانه ها از لوله های گالوانیزه است. سازه گلخانه گاتیک برای کشت انواع محصولات گلخانه ایی که رشد ارتفاعی دارند ( مانند گوجه، خیار) مناسب است. از ویژگی های سازه گلخانه ایی گاتیک، مقاومت این سازه در برابر باد، برف و باران است. شکل خاص این سازه امکان این را می دهد تا برف و باران به راحتی به سمت پائین هدایت شوند.

طبقه ‌بندی گلخانه بر اساس جنس آن

اگرچه هیچ دلیلی وجود ندارد که یک گلخانه نتواند ساختاری به استحکام یک خانه داشته باشد، اکثر آنها دارای قاب های ابتدایی هستند که از لوله فلزی، لوله پلاستیکی یا چوب ساخته شده اند.

• لوله های پلاستیکی کم هزینه ترین مواد هستند، اما فاقد استحکام لازم برای یک سازه بزرگ هستند.
• چوب یک عایق حرارتی خوب است که در آب و هوای سرد مهم است.
• لوله های فلزی (آلومینیوم یا فولاد) ماندگار و بادوام هستند، اما عایق خوبی نیستند. مخصوصا آلومینیوم.
• گلخانه های بزرگ اغلب دارای دیوارها و سقف های شیشه ای با عایق کاری مناسب هستند. اما پلی کربنات شفاف، اکریلیک و فایبرگلاس نیز به ویژه برای سازه های کوچکتر کار می کنند.
• شیشه مواد گلخانه ای سنتی است. گران است، نصب آن دشوار است و ممکن است کرک شود. اما به خوبی عایق می شود، بهترین ظاهر را دارد و نور را به بهترین شکل منتقل می کند.
• اکریلیک نیز گران است، اما ماندگاری بالایی دارد و برخلاف شیشه، می‌توان آن را خم کرد و (تا یک درجه) برای قرار دادن یک قاب منحنی شکل داد.
• پلی کربنات یک ماده قوی و سبک وزن است و در مقایسه با شیشه و اکریلیک مقرون به صرفه است. این به عنوان ورقه انعطاف پذیر در دسترس است و به جای انتقال مستقیم نور، تمایل به انتشار نور دارد.
• فایبرگلاس کم هزینه ترین ماده گلخانه ای است. در آب و هوای شدید به خوبی کار می کند و وقتی نو باشد تقریبا به اندازه شیشه شفاف است. اما به مرور زمان زرد می شود و انتقال نور را کاهش می دهد.

کلام آخر:

هر منطقه ایی از کره زمین شرایط آب و هوایی متفاوتی دارد، در نتیجه ساخت گلخانه و کشت در هر منطقه متفاوت خواهد بود. کشت گلخانه ای یک بخش نوآورانه ایی است که، میوه، سبزیجات و گیاهان را می توان خارج از فصل کشت و با کیفیت بالا تولید نمود. به همین دلیل مهندسان این حوزه تصمیم به ساخت انواع گلخانه، برای اقلیم های مختلف گرفتند. امروزه شاهد ساختمان انواع سازه گلخانه ایی مانند گلخانه های قله ایی، سیرکولار، تونلی و گاتیک هستیم. همانطور که مشاهده می شود در  این مقاله به بررسی و طبقه بندی گلخانه از نظر کاربرد و سازه پرداختیم. امیدواریم اطلاعات کافی در این حوزه در اختیار شما قرار گرفته باشد.