بیماری های گندم: بررسی جامع انواع بیماری ها و آفات گندم

گندم از قدیم تا به امروز، یکی از ارکان اصلی سبد کالای ایرانیان را تشکیل می دهد. اما این محصول کشاورزی به دلایل متفاوت، دچار مشکلات کشت گوناگونی می شود. سالانه کشاورزان و فعالان حوزه کشاورزی با مسائل و مصائب متعددی مانند هجوم آفات و حشرات و همچنین شیوع بیماری های خطرساز و مضر، دست و پنجه نرم می کنند. بیماری فوزاریوم گندم و زنگ زرد گندم از جمله رایج ترین بیماری های گندم می باشند. در ادامه، به چند نمونه از این بیماری ها می پردازیم و محصول اگروسیب، را بعنوان یک قارچکش قوی برای مقابله با بیماری های گندم، معرفی خواهیم کرد.

---

همچنین بخوانید:

♣ آفات و بیماری توت فرنگی

♣ سمپاشی مرکبات

---

بیماری های شایع گندم و راه های مبارزه با آن

در مزارع گندم، آفت خوردن محصولات بوسیله انواع قارچ ها و باکتری ها بسیار رایج است. انواع آفات و بیماری های گندم به صورت رایج وجود دارد. برخی از آن ها عبارتند از:

• زنگ ها مانند زرد گندم
• سیاهک ها
• سفیدک ها
• بیماری های سپتوریایی
• بلایت فوزاریومی خوشه گندم (فوزاریوم گندم)
• پاخوره
• موزاییک رگ های گندم

---

♦ مقالات مرتبط ♦

♠ بیماری فومای کلزا (بیماری قارچی در کلزا)

♠ انواع بیماری های برنج

---

بیماری های فوق به شکل مفصل در زیر توضیح داده می شود:

1. زنگ های گندم 

یکی از مشکلات کشت گندم، بیماری زنگ های گندم (زنگ نواری، زنگ برگ و زنگ ساقه) است. علاوه بر بیماری رایج فوزاریوم گندم، زنگ ها از جمله مهم ترین بیماری های گندم می باشند. در کشور ما زنگ زرد گندم در درجه ی اول اهمیت و زنگ قهوه ای در رتبه ی دوم قرار دارد. انواع زنگ گندم عبارتند از:

الف) زنگ نواری (زنگ زرد گندم):

عامل بیماری زنگ زرد گندم، نوعی قارچ است. در این بیماری آلودگی های اولیه توسط باد از مناطق دور دست یا محلی آورده می شود. و اگر دمای هوا بین ۱۰ تا ۱۵ درجه سانتی گراد و رطوبت کافی نیز وجود داشته باشد، آلودگی به سرعت افزایش می یابد.

ب) زنگ برگ (زنگ قهوه ای):

این بیماری نیز توسط نوعی قارچ ایجاد می شود و به دمای بالاتری (۱۵ تا ۲۲ درجه ی سانتی گراد) نسبت به زنگ زرد گندم برای رشد و توسعه احتیاج دارد. پس در گندم های دیر کاشت اهمیت بیشتری دارند.

ج) زنگ ساقه (زنگ سیاه):

قارچی که عامل این بیماری است، علاوه بر گندم بخشی از سیکل زندگی خود را بر روی زرشک به عنوان میزبان ثانویه کامل می کند. بهترین دما برای رشد این قارچ ۲۶ درجه ی سانتی گراد می باشد. و در دمای زیر ۱۵ درجه و بالای ۴۰ درجه فعالیت آن متوقف می شود. این نوع زنگ نیز، نسبت به زنگ زرد گندم، برای ادامه حیات به دمای بیشتری نیازمند است.

(از روش هایی از قبیل استفاده از واریته های مقاوم، متحمل یا نیمه مقاوم، تراکم مناسب بوته، زمان کاشت مناسب، استفاده از کود سرک به مقدار مناسب و استفاده از کود پتاس، مبارزه شیمیایی با استفاده سموم می توان به مبارزه با این بیماری گندم پرداخت. ⇐ مقاله انواع سم آفت کش)

2-سیاهک ها

یکی دیگر از رایج ترین مشکلات کشت گندم و از مهمترین بیماری های گندم، بیماری سیاهک ها هستند. از انواع این بیماری (سیاهک پنهان معمولی ، پنهان پا کوتاه ، آشکار و برگی) توسط شش قارچ ایجاد می شود. در حدود دو قرن است که مورد مطالعه قرار گرفته است. زیرا باعث خسارات کمی و کیفی قابل توجهی می شود. در زیر به هر کدام از آن ها به صورت جداگانه می پردازیم.

الف) سیاهک پنهان معمولی:

توسط دو گونه ی قارچ ایجاد می شود، که دانه های مبتلا به این نوع قارچ کامل از محتویات آن پر می شود. باعث بوی ناخوشایندی می شود. با استفاده از ارقام مقاوم و ضد عفونی بذر و استفاده از سموم می توان با این نوع بیماری مبارزه کرد.

ب) سیاهک پنهان پا کوتاه:

این بیماری توسط قارچی ایجاد می شود که می توانند تا ده سال زنده بمانند. دمای مناسب برای جوانه زدن ۳ تا ۸۰ درجه ی سانتی گراد می باشد. در صورت فشرده شدن محتویات قارچی باعث بوی ناخوشایندی می شود. استفاده از ارقام مقاوم بهترین روش جهت کنترل این بیماری است. شخم عمیق و ضد عفونی بذر با استفاده از سموم روش های دیگر مبارزه با این بیماری هستند.

ج) سیاهک آشکار:

توسط قارچی ایجاد می شود که میزبان اصلی آن، گندم است. در دمای سرد و معتدل (۱۶ تا ۲۲ درجه سانتی گراد) بر روی گلچه ی گندم جوانه می زنند. سپس یک هفته بعد از گلدهی تخم دان نسبت به آلودگی مقاوم خواهد شد. با ضدعفونی بذر با استفاده از سموم می توان از این بیماری جلوگیری کرد.

د) سیاهک ناقص (سیاهک هندی):

این بیماری اولین بار در کارنال هندوستان گزارش شده است. در شرایط سرد و مرطوب آلودگی توسعه می یابد و تا قبل از برداشت به راحتی قابل تشخیص نیست. در تجارت گندم مهم است. استفاده از بذر مقاوم و کود های ازته، از بین بردن علف های هرز، استفاده از بذر سالم و سموم شیمیایی راه های مقابله با این بیماری است.

ه) سیاهک برگی گندم:

قارچ های عامل این بیماری می توانند تا سه ماه در خاک زنده بمانند. گندم نان از میزبانان اصلی این بیماری هست. استفاده از ارقام مقاوم و تغییر عمق و تاریخ کاشت عوامل پیشگیری این بیماری هستند.

3. سفیدک سطحی گندم:

علائم این بیماری بر روی گندم و سایر قلات مشابه است. اما قارچ عامل بیماری نسبت به میزبان خود (گندم)، ویژگی زیادی داشته و بسیار اختصاصی عمل می کند. این قارچ همه ی بخش های هوایی گیاه را آلوده می کند. برای اطلاع از درگیر شدن مزارع می توان سفیدک ها را در زمستان یا اواسط فصل بهار رویت کرد. در شرایط حاد، پنجه های جوان تر قادر به تولید خوشه نمی باشد.

4–بیماری های سپتوریایی گندم

از دیگر بیماری های گندم و یکی دیگر از مشکلات کشت گندم در مزارع گندم، بیماری سپتوریوز است. توسط سه گونه ایجاد می شود و تمام بخش های هوایی گیاه را آلوده می کند. آلودگی اولیه بر روی برگ هایی پایینی به صورت زخم هایی مشاهده می شوند. در صورت مساعد بودن شرایط محیطی (دمای ۱۰ تا ۱۵ درجه ی سانتی گراد، رطوبت طولانی مدت و هوای ابری) علائم بر روی برگ های بالاتر و خوشه ظاهر می گرد.

روش های مبارزه و کنترل سپتوریوز برگی

استفاده از ارقام متحمل، رعایت تناوب ۲-۳ ساله، از بین بردن بقایای محصول، خودداری از کشت ارقام زود رس، استفاده از شخم عمیق و به موقع و استفاده از سموم شیمیایی می باشد. در سپتوریوز خوشه، عامل جلوگیری از انتقال بذر ها و کلش گندم از مزارع آلوده به سایر مناطق به وسیله راه هایی صورت می گیرد. که با از بین بردن بقایای گیاهی بعد از برداشت، رعایت تناوب با گیاهان غیر میزان مانند پنبه و سیب زمینی، مصرف پودر های شیمیایی، ضد عفونی کلیه ی بذر ها قبل از کاشت با استفاده از قارچ کش و سم پاشی مزارع می باشد.

5–بیماری بلایت فوزاریومی خوشه (فوزاریوم گندم):

یکی دیگر از مشکلات کشت گندم، بیماری بلایت فوزاریومی یا همان فوزاریوم گندم است. این بیماری نیز مانند بیماری زنگ زرد گندم، ریشه قارچی دارد. عامل بیماری فوزاریوم گندم، قارچ های باقی مانده بر روی بقایای میزبان (کاه و کلش گندم) توسط باد و قطرات باران بر روی سنبله ی گندم فرود میاید. در شرایط آب و هوایی گرم و مرطوب دیگر بخش ها را آلوده می سازد. فوزاریوم گندم باعث می شود سنبل ها رنگ صورتی به خود بگیرند و کیفیت دانه را بشدت پایین بیاورد. دانه های بیمار بسیار خشک و چروکیده هستند که برای انسان و دام مضر هستند.

روش های کنترل و مبارزه با بیماری بلایت فوزاریومی خوشه

برای کنترل یا دفع بیماری فوزاریوم گندم، لازم است موارد زیر را رعایت کنید:

• استفاده از ارقام متحمل و خودداری از کشت ارقام حساس
• تناوب زراعی و عدم کشت گندم با ذرت، برنج
• حذف منابع آلودگی بعد از برداشت گندم با اجرای شخم عمیق یا سوزاندن آن ها
• استفاده از بذر سالم و گواهی شده و عدم انتقال بذر حاصله از مزارع آلوده به سایر مناطق
• ضد عفونی بذربا استفاده از سموم طبق اصول فنی
• احتراض از کشت زود هنگام با توجه به شرایط آب وهوایی منطقه
• مهار علف های هرز گرامینه میزبان قارچ عامل بیماری در مزارع گندم
• کشت ردیفی و تنظیم دور آبیاری به منظور تهویه و تابش بیشتر نور به داخل مزرعه
• استفاده از سموم قارچ کش بر حسب ضرورت.

---

♦ حتما برای شناخت بیشتر بیماری های محصولات کشاورزی مقالات زیر را مطالعه نمایید ♦

♣ انواع بیماری های مرکبات

♣ بهترین روش مقابله با کپک سبز مرکبات

---

6– بیماری پاخوره گندم:

بیماری پاخوره از دیگر بیماری های گندم است که عامل آن نوعی قارچ خاکزی هست. در این بیماری آلودگی ریشه ها در پاییز رخ می دهند. هنگامی که آلودگی در مراحل اولیه ی رشد گیاه صورت بگیرد، پنجه زنی کاهش یافته، رشد گیاه کم می شود. سپس خوشه های حاصله، عقیم و سفید رنگ خواهند بود. اما هنگامی که آلودگی در اواخر چرخه ی زندگی گیاه اتفاق بیوفتد، خسارات حاصل از آن کمتر است. چرا که بیماری به ریشه ها محدود می شود. قارچ عامل بیماری باعث پوسیدگی ریشه و بخش های پایینی ساقه شده و ممکن است غلاف برگ های پایینی، رنگی سیاه و براق به خود بگیرند.

روش های کنترل و مبارزه با بیماری پاخور

تناوب با محصولات زراعی غیر حساس و عدم کشت گندم برای ۲-۳ سال در مزارعی که آلودگی به بیماری پا خوره در آن ها کم باشد. هم چنین در مزارعی که آلودگی آن بیشتر از ۵۰ درصد است، از کشت انواع گندم به مدت ۵ سال خودداری شود.

• از بین بردن بقایای گیاهی و شخم عمیق بلافاصله بعد از برداشت
• تاخیر در زمان کاشت گندم در مناطق با سابقه ی آلودگی بالا با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه
• استفاده ی متعادل از کود و استفاده از خاک کشت مناسب
• خودداری از مصرف بیش از حد بذر در واحد سطح.

7-موزاییک رگ های گندم :

در میان ویروس هایی که در گندم ایجاد موزاییک می کنند، ویروس موزاییک رگ های گندم در سطح جهانی گسترده ترین و شایع ترین است. در طبیعت توسط کنه به طور گردشی منتقل می شود. اگر گیاه در اوایل رشد آلوده شود تقریبا هیچ رشدی نخواهد کرد و حالت چمنی خواهد یافت. با تاخیر در آلودگی میزان کوتولگی و آسیب به گیاه کمتر خواهد شد. وجود کنه ی ناقل و علائم آن، همچنین انتقال مکانیکی و برخی روش های تخصصی مانند الکترون میکروسکوپی به تشخیص بیماری کمک می کند.

راه های مبارزه و کنترل ویروس موزاییک رگ های گندم:

برای مبارزه با هر کدام از بیماری های گندم راه حل هایی ارائه گردید. برای مبارزه با ویروس موزاییک رگ های گندم باید از کشت در مجاورت منبع آلودگی اجتناب نمود. تنظیم تاریخ کشت، از بین بردن علف های هرز و گندم های خودرو تا سه هفته قبل از کشت و استفاده از ارقام مقاوم از دیگر الزاماتی است که باید برای کنترل بیماری های گندم رعایت نمود.

انواع آفت های گندم

1-سن گندم :

یکی از آفت های گندم در مناطق گرم و خشک یا بهار خشک و کم باران که در 25 تا 50 درجه ی عرض جغرافیایی سازگاری دارند. قدرت مهاجرت و دیاپوز و شرایط اقلیمی انتشار آن را ممکن کرده است. از دیگر چیزهایی که نقش اساسی دارند، دما و میزان بارندگی و وسعت کشتزار است. خسارت های سن گندم در کاشت دیم مهم تر است. اگر تغذیه از برگ باشد، باعث خشکی برگ در بالای محل نیش و کاهش سطح فتوسنتز می شود. اگر تغذیه ی سن از ساقه باشد، خوشه ها سفید و پوک می شوند. و اگر از خوشه تغذیه شود باعث پوکی دانه ها یا خشکی خوشه می شود. که در کل این آفت باعث کاهش کیفیت آرد و از دست رفتن قابلیت نانوایی می شود.

2-شته های گندم :

یکی از آفت های گندم و مشکلات رایج در کشت آن، شته معمولی (سمی)، شته ی سبز یولاف، شته ی برگ یولاف از انواع شته ها در مزارع گندم هستند. که باعث انتقال ویروس موزاِئیک خطی گندم می شوند.

3-سوسک سیاه گندم :

از میان آفت های گندم، سوسک سیاه گندم آفتی تک نسلی است که در کشور ما در استان های فارس، کرمانشاه، گلستان، ایلام، لرستان و منطقه ی مغان از اهمیت بیشتری برخوردار است. لارو های این آفت اوایل بهار، از خاک خارج می شود و بعد از مدتی در عمق 15 تا 20 سانتی متری خاک با تغذیه از برگ های جوان غلات به شفیره تبدیل می شوند. حشرات کامل در اواخر بهار و اوایل تابستان ظاهر می شوند و از خوشه تغذیه می کنند. اگر شرایط آب و هوا تا زمستان معتدل باشد، امر تغذیه همچنان ادامه می یابد. اما اگر آب و هوای منطقه در زمستان سرد باشد، لارو در اعماق خاک (30 تا 40 سانتی متر) فرو می رود و تا اوایل بهار از خاک خارج نمی شود.

روش کنترل و مبارزه با سوسک سیاه گندم :

برای مبارزه با این نوع سوسک میتوان از روش های ذیل استفاده کرد:

• تناوب زراعی با استفاده از محصولاتی مثل آفتابگردان و نخود است.
• شخم عمیق تابستانه بلافاصله بعد از برداشت گندم.
• جمع آوری یا سوزاندن کاه و کلش در مناطق آلوده به منظور کاهش جمعیت آفت
• مبارزه ی شیمیایی با استفاده از سموم

---

همچنین بخوانید:

♣ مقاله جامع انواع سم قارچ کش و کاربردهای آن ها

♣ مقاله جامع انواع سموم و کود کشاورزی

---

کلام آخر

کنترل شیمیایی در یک محصول ایستاده غیرممکن است، باید در قبل از کاشت یا به عنوان تیمار بذر اعمال شود. یکی از روش های موثر در پیشگیری از ابتلای گندم به انواع آفات و بیماری ها، ضدعفونی بذر و و ضدعفونی خاک توسط محلول اگروسیب است. محلول قارچکش اگروسیب تمامی اسپور قارچ ها، باکتری ها و ویروس ها را از بذر گندم حذف می کند. همچنین استفاده از محصول پراکسیدین کشاورزی در خوشه های گندم، موجب تقویت ریشه از اکسیژن رسانی به ریشه های آن می شود. این محصولات آرال شیمی، برخلاف سایر قارچکش های شیمایی، ارگانیک و دوستدار محیط زیست هستند.

⇐ بروزرسانی شده در فروردین 1403